
چگونه میتوانیم از علم آیندهپژوهی، برای ساختن آینده خود استفاده کنیم؟
دکتر علی عظیمی دانشآموخته دکتری مدیریت منابع انسانی از دانشگاه فردوسی مشهد، که اکنون کارشناس توسعه منابع انسانیِ سازمان مدیریت و برنامهریزی استان کرمان است، به دلیل سالها تحقیق و تدریس در آموزش، و آموزش مدیریت، مدل نوآورانهای برای توسعه دانش مدیریت در سازمانها ارایه داده است که برای اولین بار در «پردیس توسعه انسانی» یک نمونه از آن، به جامعه ایرانی مدیران، اعضای هیئت علمی رشته مدیریت، و دانشجویان رشته مدیریت کشور تقدیم شد. این دومین اثر از توسعه دانش مدیریت از طریق استعاره است که در موضوعِ نقش کنترل، نظارت، پیگیری، و پایش در مدیریت، با استفاده از استعاره آبیاری زمین کشاورزی ارایه میشود. دکتر عظیمی میگوید که ایده این استعاره را از کلام سپهبد شهید سلیمانی، به عاریت گرفته است که ضرورت پیگیری و تسهیل امور توسط مدیران ارشد را به دنبال کردن و بازکردن راهِ آب، توسط کشاورزان تشبیه نموده است.
از نگاه «پردیس توسعه انسانی»، استعارهها ابزاری قدرتمند برای یادگیری و درک مفاهیم پیچیده مدیریت هستند. آنها راهی برای ارتباط ایدههای انتزاعی مدیریتی با مفاهیم آشناتر و ملموستر ارایه میدهند که درک و به خاطر سپردن آنها را آسانتر میکند. با استفاده از استعارههایی مانند آنچه در این مقاله ارایه شده است، شما میتوانید درک عمیقتری از مفاهیم مدیریت به دست آورید و نحوه ارتباط آنها با موقعیتهای واقعی و آشنا در سازمان خود را تجسم کنید. استعارهها به سادهسازی ایدههای پیچیده، افزایش درک، و ارایه چارچوبی برای شیوههای اثربخشِ مدیریت کمک میکنند.
«پردیس توسعه انسانی»، در راستای تحقق هدفهای خود، به کمک استادان خوشنام مدیریت ایران، در این راه مشاور امین و همراهِ قابل اعتمادِ شماست. با ما در تماس باشید.
شاید حکایت قدیمی آن گلوله برف را شنیده باشید که بین افراد یک گروهان دست به دست شد و تا به ردیف آخر نفرات رسید تقریباً ذوب و تمام شده بود؛ نتیجه اینکه گاهی تخصیص بودجه و امکانات از سوی مرکز و ستاد به اندازه کافی هست اما تا زمانی که به انتهای زنجیره در صف میرسد، دستخوش تحریف، انحراف و اضمحلال میشود. یکی از راهکارهای اجرایی برای حل این مسأله، ایفای نقش «کنترل، نظارت، پیگیری و پایش» توسط مدیر است که در استعاره «آبیاری زمین کشاورزی» به آن میپردازیم.در وظایف و کارکردهای اصلی مدیریت از یک قرن قبل که هنری فایول پنج کارکرد مدیریت را «برنامهریزی»، «سازماندهی»، «هماهنگی»، «فرماندهی»، و «کنترل» برشمرد تا دهههای اخیر که «رهبری» و «توسعه منابع انسانی» جایگزین «هماهنگی» و «فرماندهی» شدند، همواره بر نقش مدیر برای کنترل و نظارت و پایش اتفاق نظر وجود داشته است؛ بهطور عمومی، مدیریت نیازمند کنترل و نظارت است و البته در زیرشاخههای مدیریت اجرایی، مدیریت پروژه، و مدیریت لجستیک و توزیع، این نقش «کنترل» جایگاه خاص پیدا میکند.
اگر به حکایت شروع این مطلب برگردیم، مشخص است که توزیع و تخصیص صحیح، عادلانه و بهینه بودجه و امکانات، همیشه و تقریباً همهجا یک مسأله و حتی معضل و بحران بوده است که «ریشه» و «راه حل» آن هردو در کنترل و نظارت پیدا میشود؛ اگر بودجه یا امکانات را در قالب استعاره، آب کشاورزی درنظر بگیریم که بایستی به مقدار لازم و در زمان لازم به همه بخشهای زمین و مزرعه رسانده شود و یکایک درختها و بوتهها و گیاهان مدنظر کشاورز، سهم خود از این آب را دریافت کنند، به خوبی میتوان برخی از انواع کنترل در مدیریت را در این استعاره دنبال کرد.
در آبیاری مزارع کشاورزی یک شبکه نانوشته اما هماهنگ بین مالک (زمیندار)، کشاورز، کمک کشاورز (زعیم)، میرآب و آبیار برقرار است؛ در اینجا، «کنترل پیش از عمل» (Pre-action or Feed-forward control) از طریق طرحریزی نوبتهای آبیاری برای هر قطعه زمین کشاورزی مشهود است: معمولاً میرآب (مباشر و ناظر تقسیم آب کشاورزی) برای هر نوبت آبیاری، ده روز قبل با مالک زمین کشاورزی درباره تصمیم وی به دریافت یا واگذاری نوبت آبیاری تعیین تکلیف میکند؛ یک هفته قبل با زعیم هماهنگ میکند تا دستمزد آبیاری پرداخت شود؛ چندروز قبل به کشاورز اطلاعرسانی میکند تا برای برطرف کردن موانع مسدودکننده مسیر یا حذف علفهای هرز و … فرصت کافی وجود داشته باشد؛ و یک شب قبل به آبیار یادآوری میکند تا درصورت نیاز، کارگر و ابزار لازم (بیل و برای نوبتهای شبانه چراغ دستی) فراهم شود.
اگر در مدیریت نیز به این شیوه پیش از شروع عملیات اجرایی و حتی قبل از تعریف پروژه جدید، کنترل و نظارتها را طرحریزی کنیم، قطعاً هدررفت منابع و انحراف از معیارها و استانداردها را بهتر میتوان کاهش داد.
با شروع زمان نوبت آبیاری هر قطعه زمین کشاورزی، وظیفه آبیار این است که همزمان با بازشدن مسیر آب به سمت زمین کشاورزی موردنظر، تمامی موانع در طول مسیر را کنار بزند، در تقاطع جویهای آب بین زمینهای همجوار، راه آب را مانند سوزنبان ریلهای قطار به سوی هدف تعیین مسیر کند، حفرههای ایجادشده احتمالی توسط حیوانات (و یا کودکان بازیگوش!) را شناسایی و رفع کند، با پارو زدن آّب به کمک بیل در طول مسیر جوی به جریان آب سرعت دهد، درصورت امکان با کوبیدن قسمتهای سست و نفوذپذیر زمین در طول مسیر تا مزرعه هدف از هدررفت آب پیشگیری کند، و باتوجه به محدود بودن زمان، آب را به یکایک کورتهای زمین کشاورزی هدف و به تناسب نوع و سن و جثه درختان و گیاهان سرتاسر آن زمین در سریعترین و بهینهترین مسیرها هدایت کند.در مدیریت اجرایی نیز لازم است درکنار تقسیم کار و تفویض اختیار، شخص مدیر همواره نظارت و پایش لحظهای و مستمر حین اجرا و طی فرایند را بهصورت پیشرو و فعالانه انجام دهد، گزارشهای نظارتی بهروز را رصد نماید، و روند پیشرفت صحیح امور را رأساً (و یا با کمترین تعداد واسطه ممکن) ظرفیتسازی، تسهیلگری و تا رساندن اقدامات به نتیجه و هدف دنبال کند. به این نوع کنترل که در قالب اقدامات اصلاحی حین عمل انجام میشود، میتوانیم کنترل سکانی (Cybernetic or Steering control) بگوییم.
2 دیدگاه
درس آموز، ساده، عمیق: لطفا از این دست مقالات بیشتر منتشر کنید.
ممنون از دقت و توجه شما، حتما.