عدالت سازمانی: راهی برای بهبود عملکرد منابع انسانی

عدالت و سازمان

درک و برداشت شما از کلمه عدالت چیست؟ وقتی کلمه عدالت را می‌شنوید چه مفهومی را از آن درک می‌کنید؟ آیا عدالت همان برابری است؟ آیا عدالت همان انصاف است؟

عدالت کلمه زیبایی است که شاید سخن گفتن از آن، کار بسیار آسانی اما به عمل درآوردن آن بسیار دشوار باشد. در طول تاریخ یکی از آرزوهای اساسی انسان، اجرای عدالت و تحقق آن در تمامی بخش‌های زندگی، از اجتماع تا سازمان و محل کار بوده است. عدالت، واژه و خواسته‌ای است که سابقه‌ای به قدمت عمر بشر دارد. از سپیده دم آفرینش تا زمان حال، این گرایش باطنی وجود داشته و خواهد داشت و شاید اساس رابطه انسان با خدا هم براساس همین حس نیاز است که خداوند بر پایه عدالت‌اش با ما رفتار کند.

در دنیای امروز که بخش مهمی از زندگی انسان‌ها در سازمان‌ها می‌گذرد و بدان‌ها وابسته است، این طلب عدالت در سازمان و در نقش کارمند یا کارگر، نوعی احساس نیاز شدید برای بقا و فعالیت است. جالب است بدانید که عدالت حتی، زمینه‌سازِ شکوفایی استعدادهای انسانی نیز محسوب می‌شود. شاید به همین دلایل باشد که نقش عدالت در سازمان، بیش از بیش اهمیت پیدا کرده است و جایگاه آن در شکل‌گیری مدیریت اثربخش، برجسته‌تر شده است.

مرور اصطلاحات کلیدی

عدالت واژه‌ای زیبا با معنی و مفهومی پیچیده و دشوار است. سه برداشت که در برخی منابع از معنای عدالت وجود دارد، عبارت است از: 1) موزون بودن؛ 2) ایجادِ تساوی و نفی هرگونه تبعیض؛ و 3) رعایت حقوق افراد و دادن حق به صاحب حق. اگر دوباره به این سه معنی نگاه کنید، شاید با ما هم‌عقیده شوید که از این تعاریف، برداشت روشنی از واژه عدالت که ما را به نحوه رفتار سازمانی‌مان، رهنمون کند، به‌دست نمی‌آید. برای جبران این تلاش ناکام که معمولاً در منابع علمی مدیریتی مطابق با آن عمل می‌شود ما در این مقاله، راهِ روشن ساختنِ مفهومِ «عدالت» در سازمان را از طریق مرور اصطلاحات کلیدیِ مرتبط، یعنی «برابری» و «انصاف»، هموارتر می‌بینیم.  

برابری

وقتی منابع موجود سازمان را بین نیروهای انسانی که طالب آن هستند به‌طور مساوی و بدون در نظر گرفتن میزان نیاز و توانایی آنها توزیع کنیم، با آنها با «برابری» (equality) رفتار کرده‌ایم. توجه کنیم که همیشه «برابری» معادل انصاف نیست.

انصاف

«انصاف» (equity) به معنی تقسیم منابع به صورت برابر بین نیروهای انسانی نیست، بلکه توزیع آن بین افراد بر حسب تفاوت‌هایی است که میان آنها وجود دارد. در یک نمونه، چون به‌طور طبیعی بین کارکنانِ زن و مرد تفاوت وجود دارد، بر اساس «انصاف» باید حمایت متفاوتی نیز از این دو جنس داشته باشید تا اطمینان پیدا کنید که همه نیروهایتان برای موفقیت، از شرایط برابر برخوردارند. این تمایز را می‌توانید بین افرادی که دارای مدارک تحصیلی یا تجربه‌های سازمانی متفاوتی هستند نیز در نظر بگیرید.

عدالت

«عدالت» (justice)، نوعی «انصافِ پایدار» یا طولانی مدت است. وقتی به صورت طولانی و مستمر در نظام تصمیم‌گیری و سیستم اداری، «انصاف»، وجود داشته باشد، می‌توانید این نتیجه را بگیرید که در سازمانِ شما «عدالت» وجود دارد. یعنی شما می‌توانید وجود عدالت را در برخورد با هر کارمندی که در سازمان شما کار می‌کند مشاهده و ارزیابی کنید.