کاربرد «سطوح شناختی» در یادگیری ریاضی

هم مادران و پدران، و هم معلمان، به دنبال یافتن دلایلی برای توضیح کم‌توانیِ کودکان، در یادگیری بعضی درس‌ها هستند. بر اساسِ تجربه یا شنیده‌ها، پاسخ‌هایی که به مشکلات یادگیری کودکان داده می‌شود، اغلب، بر پیچیدگی مشکلاتِ آموزشی می‌افزاید. به همین دلیل والدین و معلمان باید مسیر درستِ تشخیص دلیل کم‌توانی کودک در یادگیری همه یا برخی مضامین را بدانند تا به پشتوانه علمی، بهترین راه حل را برای آن پیدا کنند.

یکی از درس‌هایی که در همه دوره‌های تحصیلی، از اهمیت خاصی برخوردار است و در همه دنیا، یکی از سه مهارت الزامی برای زندگی محسوب می‌شود، «ریاضی» است. شاید شما هم از آن دسته مادران-پدران یا معلمانی باشید که علاقه دارند اطلاعات بیشتری درباره یادگیری کودکان در درس ریاضی داشته باشند. «پردیس توسعه انسانی»، یکی از وظایف خود را ارایه دانش پایه، مبتنی بر آخرین یافته‌های علمی، به این گروه از مخاطبان خود می‌داند: با ما همراه باشید.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

مشکل چیست و راه حل آن کدام است؟

سه مرحله کمک به کودک برای فکر کردن و فهم مسئله

در آموزش ریاضی، ماهی را به فراگیر ندهیم

سطوح شناختی و بهره‌گیری از آن در آموزش ریاضی

باهم‌آموخته‌های پردیسانه

مشکل چیست و راه حل آن کدام است؟

از بزرگ‌ترین مشکلات آموزش ریاضی این است که کودکان به حفظ کردن مسایل ریاضی و پاسخ‌های آن عادت کرده‌اند و زحمت فکر کردن به خودشان نمی‌دهند. تفکر، شیوه و الزامات خود را دارد. شیوه آموزش ریاضی و باورهای والدین و معلمان است که موجب می‌شود تا کودک به «فکر کردن»، علاقه نشان بدهد یا نه.

اجازه بدهید در همین آغاز، به این نتیجه برسیم که حل مشکلِ کم‌توانیِ کودکان در یادگیری ریاضی، وابسته به تنظیم فرایند یادگیری است که در آن «تفکر» نقش اصلی را دارد. فرزندان ما از دوره ابتدایی تا متوسطه، باید در مسایل مختلف، به فکر کردن ترغیب شوند. مخصوصاً معلمان دوره ابتدایی باید در شیوه تدریس، از سطوح شناختی برای کمک به تفکر دانش آموز کمک بگیرد. همین شیوه باید در مراقبت‌های یادگیری والدین در خانه هم دنبال شود.

سه مرحله کمک به کودک برای فکر کردن و فهم مسئله

برای کمک به حل مسئله در مضامین درس ریاضی، هر زمان کودک را در معرض یک مسئله قرار می‌دهید تلاش کنید تا سه مرحله زیر را به صورت کامل اجرا کنید:

اجازه دهید که کودک مسئله را درک کند و با فعالیت ذهنی، به دنبال فهم همه نکته‌های آن برود. به این منظور پیش از هر چیز، باید بتواند خواستۀ اصلی و هدف کلیدیِ مسئله را شناسایی کند؛
پس از اطمینان از اینکه کودک مسئله را فهمید، باید بتواند تشخیص دهد که مسئله چه داده‌هایی را ارایه کرده است و چه مجهول یا مجهولاتی دارد؟ تشخیص دقیق مجهول، به معنای تفکر برای فهم مسئله است. او در اینجا متوجه خواهد شد که به دنبال یافتن پاسخ برای کدام مجهول است؛
با درک مجهول، کودک باید تشخیص دهد که با استفاده از چه روش یا فرمولی بهتر می‌تواند داده‌ها را برای روشن کردن مجهول مورد استفاده قرار بدهد؟ کودک باید بداند که «فرمول»، ابزاری است که او می‌تواند با قرار دادن داده‌ها در آن، به حل مسئله بپردازد.

با پیروی از مراحل بالا، به فراگیر کمک کرده‌ایم که برای حل مسئله، نخواهد به شکل کورکورانه از روش و فرمولی تقلید کند که آن را از قبل، حفظ کرده است.

در آموزش ریاضی، ماهی را به فراگیر ندهیم

آیا شما مادری هستید که به کودک خود آموخته‌اید تا مسئله را به روش ثابتی حل کند؟ آیا معلمی هستید که تمامی مسایل یک پایه را دسته‌بندی کرده؛ پاسخ‌ها را مشخص کرده است؛ و انتظار دارد تا دانش‌آموزان مسایل دسته‌بندی شده و پاسخ‌های آن را بخوانند و در آزمون پایانی، قبول شوند؟ اگر چنین است، باید گفت که شیوه به‌کاربردن تفکر و رساندن ذهن کودکان به سطوح بالای شناختی در آموزش ریاضی شما وجود ندارد. در حقیقت، شما خودتان به جای آنها فکر می‌کنید؛ و تحلیل، ترکیب، و ارزشیابی انجام می‌دهید. در این شرایط فقط کافی است که کودک از میان سطوح شناختی، در «سطح دانش» باقی بماند تا رضایت شما را جلب کند.

در این روش فقط ماهی را به فرد گرسنه داده‌ایم ولی ماهی‌گیری را به او نیاموخته‌ایم! چنین کودکانی، برای همیشه نخواهند توانست تا در مسایل جدید از ظرفیت‌های سطوح شناختی ذهن خود استفاده کنند.

برای آشنایی مادران و پدران و یادآوری به معلمان ریاضی، با همدیگر سطوح شناختی بلوم را به اختصار مرور می‌کنیم.

سطوح شناختی و بهره‌گیری از آن در آموزش ریاضی

معروف‌ترین طبقه‌بندی سطوح شناختی، به بنجامین بلوم (Bloom) تعلق دارد. طبقه‌بندی بلوم شامل سه حوزه «شناختی»، «هیجانی» و «روانی-حرکتی» است. حوزه «شناختی» شامل دانش و توسعه مهارت‌های فکری است. شش سطح برای حوزه شناختی وجود دارد. این شش سطح در مدل اصلی طبقه بندی بلوم شامل دانش و به‌ذهن‌سپاری (Knowledge)، فهم (Understanding)، کاربرد (Applying)، تحلیل (Analysis)، ارزشیابی (Evaluation) و خلق (Creation) است.

دانش یا به‌ذهن‌سپاری (Knowledge & Remembering):اولین سطح شناخت، دانش یا به ذهن سپاری است. کودک در اینجا مطالب دانشی و پایه ریاضی را می‌خواند و به یاد می‌سپارد.
فهم (Understanding): سطح دوم در حوزه شناخت، فهم است. در این سطح کودک پس از خواندن یک قاعده یا نکته در ریاضی، می‌تواند آن را بفهمد.
بکارگیری (Applying):مرحله سوم در سطوح شناختی، کاربرد است. اگر کودک توانست از دانستنی‌های خود، در حل مسایل ریاضی استفاده کند، به سطح کاربرد رسیده است.
تحلیل (Analyzing):گام بعدی در سطوح شناخت، «تحلیل» است. کودک در این سطح می‌تواند اجزا، روابط و ساختارهای آنچه فرا می‎‌گیرد را تحلیل کند.
ارزشیابی (Evaluating):در این سطح، فراگیر می‌تواند مفاهیم را به اجزا تقسیم و روابط ریاضی میان آنها را ارزشیابی کند.
خلق (Creating):عالی‌ترین سطح شناخت از دیدگاه بلوم، «خلق» است. در این مرحله فراگیر قادر است به ترکیب تازه‌ای از آموخته‌های خود دست پیدا کند.

باهم‌آموخته‌های پردیسانه

در این مقاله آموختیم که یک راه اطمینان بخش برای یادگیری اصولی و قابل قبول کودکان در درس ریاضی، کمک به آن ها برای تفکر و ارتقا در سطوح شناختی است. دانستن انواع تفکر و به کاربردن آن ها در درس ریاضی به ما در آموزش مضامین پیچیده به کودکان، کمک خواهد کرد.