روش تحقیق کیفی - رویکرد پژوهش آمیخته یا ترکیبی (بخش دوم)

راهنمای تنظیم پروپوزال تحقیق آمیخته یا ترکیبی

برای پاسخ­گویی به نیاز شما برای تنظیم پروپوزال یک پژوهش آمیخته، هر یک از عناصر لازم برای تهیه پروپوزال، به ­طور خلاصه در زیر ارایه شده است.

عنوان

عنوان تحقیق آمیخته نشان­ دهنده تاکید شما بر پیچیدگی و ابعاد مسئله است که بتواند به ذهن خواننده عنوان شما  برای حدس زدنِ رویکرد تحقیق­تان کمک کند. یک نمونه، عنوان تحقیق با رویکرد آمیخته عبارت است از: «تبیین جامعه‌‌شناختی فرهنگ مالیاتی بر مبنای واکاوی نظام معنایی مودیان مالیاتی در شهر اصفهان: رویکردی ترکیبی».

بیان مسئله

مسئله تحقیق آمیخته، نشان­ دهنده وجود یک مسئله پیچیده یا مجموعه روابطی است که با یکی از دو رویکرد کمّی یا کیفی قابل بررسی نیست. به­طور متعارف نشان دادن این پیچیدگی، نیازمند زمان و فضای باز برای پژوهشگر است که بتواند مسئله و همه زوایای آن را به روشنی نشان دهد.

هدف پژوهش

هدف در پژوهش ­های کیفی، مهم­ترین عنصر یک پروپوزال است که نقش تعیین کننده و جهت دهنده دارند: هدف­ها اغلب در تحقیق آمیخته همین کیفیت را دارد. تعداد هدف­های تحقیق آمیخته به آن دلیل که از مسئله پیچیده­ ای برخاسته است و با ترکیبی از دو رویکرد کمّی و کیفی مورد بررسی قرار می­گیرد، بیشتر از تعداد هدف­ها در دو رویکرد دیگر است.

سوال/فرضیه پژوهش

تحقیقات آمیخته می­تواند مانند تحقیقات کمّی دارای فرضیه باشد و مانند تحقیقات کیفی، از سوالات پژوهشی استفاده کند. در بسیاری موارد، در رویکرد تحقیق آمیخته، نیاز به استفاده از فرضیه و همزمان از سوال پژوهش است.

تعریف مضامین و تعاریف عملیاتی

مانند تحقیقات کیفی، در رویکرد آمیخته، باید تعداد محدودی از مضامین اصلی که در بیان مسئله و یا در هدف پژوهش از آنها استفاده کرده ­اید در این قسمت تعریف شوند. علاوه بر این مانند تحقیقات کمّی باید اصطلاحات و کلمات کلیدی، در این قسمت تعریف عملیاتی داشته باشند.

مرور ادبیات پژوهش

نقش ادبیات پژوهش در تحقیقات با رویکرد آمیخته، آگاه ساختن پژوهشگر از خلاءهای دانشی و نیاز رشته­ های علمی به توسعه نظریه است. به علاوه هدفِ مرور پیشینه، پیشگیری از تکرار تحقیقات به واسطه روشنگری از دستاوردهای سابق سایر پژوهشگران درباره موضوع پژوهش است. حساسیت این گام از آنجا ناشی می­شود که علاوه بر ایفای نقش پیشگیری از تکرار تحقیقات، مرور ادبیات در بخش کیفیِ رویکردِ آمیخته، باید ذهن پژوهشگر را از اطلاعات لازم برای ورود پخته و جامع به زوایای مفروضِ مسئلۀ تحقیق آگاه ­سازد، اما برای آن قالب و چارچوب معینی تعیین نکند. ملاحظۀ ظریف این دو کارکردِ مرور ادبیات، در رویکرد تحقیق آمیخته، نشان دهنده تبحّر پژوهشگر است.

روش

باید دلیل انتخاب رویکرد آمیخته که در این قسمت توضیح داده می­شود، روشن و به اندازه کافی قانع کننده باشد. مهم­ترین دلیل، بالا بودن سطح پیچیدگی مسئله تحقیق است که باید به دقت تشریح و به کمک شواهد یا دلایل، پشتیبانی شود. به ­طور خاص تاکید می­ کنم که اگر دانشجوی کارشناسی و کارشناسی ارشد هستید، برای انجام پروژه تحقیقاتی و پایان­ نامه خود از این رویکرد استفاده نکنید: انجام تحقیقی با رویکرد آمیخته، دشوار و نیازمند تبحر و تجربه کافی است که معمولا دانشجویان در این دو مقطع هنوز به آن دست نیافته­ اند.

ابزار

ابزار جمع ­آوری داده ­ها و اطلاعات در رویکرد تحقیق آمیخته یا ترکیبی، شامل تمام ابزاری است که در روش­های تحقیقِ دو رویکردِ کمّی و کیفی استفاده می­شود.

روشِ شناسایی میدان پژوهش/جامعه آماری در تحقیق آمیخته

برای بخش کیفی پروپوزال، باید میدان پژوهش را با دقت و کامل شرح دهید. در بخش کمّی باید جامعه آماری تحقیق را توضیح دهید و تعداد آنها را بر حسب آخرین آمار موثق اعلام کنید.

روش انتخاب مشارکت کنندگان/نمونه در تحقیق آمیخته

برای بخش کیفی، فقط تا آنجا مشخصات مشارکت کنندگان را معین کنید که شناسایی آنها از سوی دیگران مقدور نباشد. الزام این کار به ­دلیلِ مراعاتِ اصلِ محرمانه ماندنِ اسامیِ مشارکت کنندگان است. روش انتخاب مشارکت کنندگان در رویکرد آمیخته، به صورت هدفمند و شامل یکی از روش­های پر کاربرد مانند روش زنجیره­ای و گلوله برفی است. در بخش کمّی، مشخص کنید که به چه روش نمونه­ گیری، آزمودنی­ های خود را از جامعه آماری شناسایی می­کنید؟ مهم­ترین طبقه ­بندی در انتخاب روش نمونه­ گیری، تقسیم بندی آن به دو روش نمونه­ گیری احتمالاتی و غیراحتمالاتی است که در همه کتاب­های روش تحقیق کمّی به صورت مشروح توضیح داده شده است. توجه داشته باشید که در اینجا هم مانند بخش کیفی، مجاز نیستید که اسامی و یا سایر مشخصات نمونه را اعلام کنید. تنها استثنا زمانی است که به دلیل ماهیت تحقیق، اعلام مشخصات آزمودنی­ ها لازم باشد و شما فقط با کسب اجازه کتبی از آزمودنی­ های تحقیق، می­توانید مشخصات آنها را برای کمک به توسعه علم یا حل یک مسئله عام ­المنفعه اعلام کنید.

روش تعیین تعداد مشارکت کنندگان/و تعیین حجم نمونه در تحقیق آمیخته

تعداد مشارکت کنندگان در بخش کیفیِ رویکرد آمیخته، بر حسب اشباع نظری معین می­شود و تعیین تعداد آنها از پیش، در پروپوزال امکان ندارد. در بخش کمّی، راه­های زیادی برای تعیین نمونه متناسب با جامعه آماری وجود دارد که روشِ رایج آن، استفاده از فرمول­های تعیین حجم نمونه است. در همه کتاب­های روش تحقیق کمّی این فرمول­ها و شرایط اختصاصی استفاده از آنها، به صورت مشروح توضیح داده شده است.

روش تفسیر یافته ­ها/تجزیه و تحلیل داده ­ها در رویکرد تحقیق آمیخته

در بخشِ کیفی، روشِ تفسیرِ یافته­ ها، شناسایی مضامین و مفاهیم در سطوح مختلف؛ فهرست ­بندی مضامین مهم؛ تعیین معنای مضامین؛ و شناسایی ابعاد مسئله از طریق کدگذاری است. در بخش کمّی، تجزیه و تحلیل داده ­ها با استفاده از روش­های آمار توصیفی و استنباطی به دست می ­آید: انتخاب روش متناسب آماری، بستگی به روش تحقیق کمّی دارد که در رویکرد آمیخته از آن استفاده کرده ­اید.

روش اعتبارسنجی/تعیین روایی-پایایی

اعتبــــــاریابی نتایج پژوهش در بخش کیفی رویکرد آمیخته، با استفاده از چهار عنـــــصر «باورپذیری»، «انتقال‌پذیری»، «تأییدپذیری»، «اطمینان‌پذیری» صورت می­گیرد.

باورپذیری. برای افزایش باورپذیری می­توانید پس از پایان صحبت­های مشارکت کنندگان یا مصاحبه‌شوندگان در فرایند مصاحبه، برداشت خود از گفته‌های مصاحبه‌شونده را برای او بازگو کنید تا به تأیید مصاحبه‌شونده برسد؛

انتقال­ پذیری. برای قابلیت انتقال‌یافته‌ها می­توانید توصیف جامعی از میدان پژوهش ارایه دهید تا از این طریق اطلاعات کافی به سایر ذی نفعان مفروض، درباره کاربردپذیری نتایج در محیط‌های مشابه داده باشید؛

تاییدپذیری. به منظور دسترسی به قابلیت تأییدپذیری، باید تا حد امکان پیش‌فرض‌های ذهنی خود را در فرایند گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها دخالت ندهید؛ و

اطمینان ­پذیری. برای قابلیت اطمینان‌پذیری لازم است یادداشت‌ها و گزارش‌های کار خود در پژوهش را به محقق دیگری بدهید تا از این طریق امکان موشکافی و بررسی از سوی دیگر پژوهشگران فراهم باشد.

در بخش کمّیِ رویکرد آمیخته، اعتبار یافته ­های تحقیق بر مبنای روایی و پایاییِ ابزار جمع ­آوری داده­ها تعیین می­شود. در تحقیقات با رویکرد کمّی، ابزار جمع ­آوری داده­ ها معمولاً پرسشنامه است، اما تست­ها، مصاحبه ­های ساخت­ یافته، مشاهدات منظم، اسناد، و نظایر اینها نیز می­توانند به عنوان ابزار استفاده شوند. روش­های تعیین روایی و پایایی ابزار جمع ­آوری داده ­ها زیاد­اند که در همه کتاب­ های روش تحقیق کمّی به صورت مشروح توضیح داده شده است.

بیان ملاحظات اخلاقی

در رویکرد آمیخته، باید پیش بینی لازم را برای توجه و مراعات مسایل اخلاقی پژوهش، خواه در مرحله اجرا یا در مرحله تفسیر و تجزیه و تحلیل یافته­ ها داشته باشید و ملاحظات خود را در پروپوزال با دقت و جزییات ارایه دهید.

منابع

بر اساس یک سبک معتبر مانند APA، منابع مورد استفاده برای تهیه پروپوزال خود را فهرست کنید.