روش تحقیق کیفی - آمیخته یا ترکیبی (بخش اول)

روش تشخیص متناسب بودن رویکرد آمیخته برای حل مسئله تحقیق

 پژوهشگر در رویکرد تحقیق آمیخته، خود را به يک روش محدود نمی­ کند، بلکه مجاز است در مراحل مختلف پژوهش، بسته به نیازي که براي پاسخگويی به پرسش ­هاي تحقیق خود دارد، از روش ­هاي مختلف استفاده کند. در رويکرد «آمیخته» (Mixed) يافته­ ها به جاي اینکه بر آمده از يک رويکرد، (کمّی یا کیفی) باشد، حاصل ترکیب این دو رويکرد است. در برخی از مسایل پیچیده، محقق به شواهد و اطلاعات بیشتری برای شناخت همه ­جانبه مسئله تحقیق و رسیدن به پاسخ، نیاز دارد. شما می­دانید که هر یک از رویکردهای تحقیق کمّی و کیفی، دارای امتیازات ویژه ­ای برای پاسخگویی به سوالات خاصی هستند. روش­های مورد استفاده در رویکردهای کمّی و کیفی «اختصاصی» همان رویکردها هستند زیرا بر پارادایم ­های کاملاً متمایز از همدیگر استوار شده ­اند. «اختصاصی بودن» روش­های کمّی و کیفی، در تشبیه مانند این است که برای باز کردن مهره و پیچ خاص، آچار مخصوصی لازم است. این ویژگی، اغلب یک امتیاز محسوب می­ شود اما در برخی مسایل پیچیده، امتیاز خود را از دست می­ دهد و تبدیل به محدودیت می­شود، زیرا اختصاصی بودن، می­ تواند هر مسئله­ای با هر میزان پیچیدگی را فقط با استفاده از داده ­های کمّی «یا» اطلاعات کیفی، بررسی کند، در حالی که برای حل پاره ­ای از مسایل پیچیده، نه داده­ های کمّی و نه اطلاعات کیفی، به تنهایی نمی­توانند پاسخگو باشند.

ترکیب بهینه و متناسب استفاده از روش­ های تحقیق در دو رویکرد کمّی و کیفی را محقق تشخیص می ­دهد؛ در حالی ­که مبنای تصمیم ­گیری محقق، ماهیت مسئله و تشخیص او درباره بهترین ترکیب برای غلبه بر پیچیدگی مسئله است. برای بالا بردن احتمال رسیدن به تشخیص معتبر، پژوهشگر بايد با پارادایم ­ها و رویکردها آشنا باشد و ضرورت استفاده از تحقیق کمّی و کیفی را بداند. او باید توضیح دهد که با کدامیک از طرح­های تحقیقِ رویکردِ آمیخته کار خواهد کرد. شاید شناخت پارادایم ­ها و رویکردهای پژوهش کار ساده ­ای نباشد و به زمان طولانی نیاز داشته باشد؛ به همین دلیل در اینجا از طریق «پردیس توسعه انسانی»، راه میان­برِ نوآورانه­ ای را معرفی می­ کنیم که در زمان کوتاه یاری رسان خواهد بود.

چارت جریانی زیر (فلوچارت) روش تشخیصِ متناسب بودنِ رویکرد آمیخته برای حل مسئله تحقیق را ساده ­ترین وجه به شما معرفی می­ کند:

مرور توصیفی فلوچارت

1. مسئله تحقیق خود را با دقت بنویسید و چند بار بخوانید؛
2. هدف­ها و سوال­های پژوهش­تان را ببینید و از انطباق آن با مسئله تحقیق­تان اطمینان حاصل کنید؛
3. ببینید که آیا سوال(­های) تحقیق را می ­توانید فقط با استفاده از یکی از روش­ های رویکرد کمّی پاسخ دهید؟

اگر پاسخ شما مثبت است؛

4. ادامه ندهید و به نکته بعدی نروید. به منابع علمی و معتبر تحقیق مراجعه و روش کمّی متناسب را انتخاب کنید و با مشورت استاد راهنمای خود، طرح تحقیق­تان را آماده نمایید.

اگر پاسخ شما به سوال 3 منفی است؛

5. ببینید که آیا سوال(­های) تحقیق را می­ توانید فقط با استفاده از یکی از روش­های رویکرد کیفی پاسخ دهید؟

اگر پاسخ­تان مثبت است؛

6. ادامه ندهید. به منابع علمی و معتبر تحقیق مراجعه و روش کیفی متناسب را انتخاب کنید و با مشورت استاد راهنمای خود، طرح تحقیق­تان را آماده کنید.

اگر پاسخ شما به سوال 5 منفی است:

7. متناسب با سوال(های) تحقیق خود، یکی از طرح­های رویکرد آمیخته که در ادامه معرفی شده است را انتخاب و با مشورت استاد راهنما، طرح تحقیق­تان را آماده کنید.

در همین جا لازم است توضیح دهم و یادآوری کنم که پژوهش آمیخته، با پژوهش چند روشی تفاوت دارد.

تفاوت رویکرد آمیخته با پژوهش چند-روشی. در رویکرد آمیخته شما به دلیلی که در بالا گفته شد، تشخیص می­دهید که باید از روش یا روش­های تحقیق در دو رویکرد کمّی و کیفی به طور همزمان برای حل مسئله و پاسخ به سوالات پژوهش استفاده کنید. در پژوهش چند-روشی، شما در یکی از رویکرد کمّی یا رویکرد کیفی، بیش از یک روش را برای پاسخ به سوال پژوهش خود انتخاب می ­کنید.