روش تحقیق آزمایشی (Experimental research)

تحقیق آزمایشی

یکی از روش‌های شناخته شده تحقیق در علوم تجربی و برخی از شاخه‌های علوم اجتماعی، روش تحقیق آزمایشی است. استفاده از این روش به دلیل محدودیت‌ها در اعتبار بیرونی، هزینه‌بر بودن، و نیاز به صرف زمان نسبتاً طولانی، کمتر توسط دانشجویان دوره کارشناسی مورد توجه و استفاده قرار می‌گیرد. این امر از ارزش و اهمیت این روش تحقیق، در رشته‌های دانشگاهی، نمی‌کاهد.

همان‌طور که در مقاله‌های قبلیِ پردیسکده دانشجویان، مشاهده کردید، «پردیس توسعه انسانی» در مجموعه درس‌های خود، روش‌های پرکاربردِ تحقیق کمّی و کیفی را از زاویه‎ای جدید و با رویکرد کاربردی معرفی می‌کند. در صورت تمایل می‌توانید به صورت رایگان، با جستجوی واژه تحقیق در سایت پردیس، به تعداد بیشتری از درس‌های روش تحقیق دست پیدا کنید. در اینجا، روش تحقیق آزمایشی به زبان ساده و کاربردی ارایه شده است.

چرا تحقیق آزمایشی اهمیت دارد؟

تحقیق آزمایشی (Experimental research) یکی از روش‌های مهم مطالعات دانشگاهی است که در زمینه‌های علوم تجربی در رشته‌هایی همچون زیست شناسی، شیمی، فیزیک و در زمینه‌های علوم اجتماعی در رشته‌هایی مانند روانشناسی و علوم تربیتی کاربرد دارد. با استفاده از این روش قادر خواهید بود تا فرضیه‌های خود را در یک محیط کنترل‌شده بررسی و مبنایی برای نتیجه‌گیری و تصمیم‌گیری آگاهانه بر اساس شواهد آزمایشی فراهم کنید. چند دلیل روشن درباره اهمیت تحقیقات آزمایشی را با هم مرور می‌کنیم:

  • توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی: تحقیقات آزمایشی از دانشجویان می‌خواهد که به‌طور انتقادی در مورد مسئله‌ مورد بررسی، فرمول‌بندی یک فرضیه، طرح آزمایش برای آزمونِ فرضیه، جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، و نتیجه‌گیری، فکر کنند. تفکر درباره این مراحل، مهارت‌های تفکر انتقادی را تقویت می‌کند که برای موفقیت تحصیلی شما ضروری است.
  • ایجاد مهارت‌های پژوهشی: انجام تحقیقات آزمایشی به دانشجویانی نیاز دارد که مهارت‌های پژوهشی مانند طرح آزمایش‌ها، جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، و نوشتن گزارش را انجام دهند. این مهارت‌ها قابل انتقال به سایر موضوعات دانشگاهی هستند و می‌توانند در تحقیقات آینده یا در موفقیت شغلی شما به‌عنوان یک حرفه‌ای، مفید باشند.
  • درک اصول علمی: تحقیقات آزمایشی فرصتی را برای دانشجویان فراهم می‌کند تا اصول و مفاهیم علمی را در مسائل دنیای واقعی درک کنند. این ویژگی به شما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از موضوعِ تحقیق داشته باشید.

به‌طور کلی، توانایی طرح و اجرای تحقیقات آزمایشی به شما در توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی، مهارتِ تحقیق، و درک عمیق‌تر اصول علمی کمک می‌کند. اینها لازمه موفقیت تحصیلی و شغلی شما در آینده است.

انواع تحقیقات آزمایشی

تحقیقات آزمایشی را می‌توان به چند نوع طبقه‌بندی کرد که این طبقه‌بندی به عوامل مختلفی مانند طرح تحقیق، متغیرهای مستقل و وابسته و تعداد گروه‌های مشارکت کننده بستگی دارد. در اینجا برخی از رایج‌ترین انواع تحقیقات آزمایشی را معرفی می‌کنیم:

  • طرح پیش آزمایش: از این طرح زمانی استفاده می‌شود که پژوهش، ماهیت اکتشافی دارد و فاقد گروه کنترل باشد. به عنوان مثال می‌توان به طرح پیش آزمون-پس آزمون یک گروهی و طرح مقایسه گروهی ایستا اشاره کرد.
  • طرح آزمایشی واقعی: این طرح شامل تخصیص تصادفی آزمودنی‌ها به دو گروه آزمایش و کنترل است. نمونه‌ها شامل انتساب تصادفی، طرح چهار گروهی Solomon و طرح گروه کنترل با پس‌آزمون است. معرفی جزِء به جزء این طرح‌ها، هدف این درس نیست. شما می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به منابع پایانی مراجعه کنید.
  • طرح شبه آزمایشی: این طرح فاقد تصادفی‌سازی گروه‌های آزمایش، اما شامل گروه کنترل می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توان به طرح «گروه کنترل غیر معادل» و طرح «سری‌های زمانی منقطع» اشاره کرد.
  • طرح تک موضوعی: این طرح شامل مطالعه یک فرد، به‌عنوان آزمودنی، در طول زمان است. به‌عنوان مثال می‌توان به طرح ABAB و طرح پایه چندگانه اشاره کرد.
  • علاوه بر این طبقه‌بندی، تحقیقات آزمایشی را از نظر «میدان اجرا» به دو طبقه زیر تقسیم می‌کنند:
  • آزمایشات میدانی: در این تحقیقات متغیر مستقل در یک محیط طبیعی دستکاری می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توان به مداخلات آموزشی و مطالعات محیطی اشاره کرد.
  • آزمایشات آزمایشگاهی: در این تحقیقات، متغیر مستقل در یک محیط کنترل شده دستکاری می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توان به مطالعات روانشناسی و پزشکی اشاره کرد.

خوب است بدانید که هر یک از تحقیقات آزمایشی، لزوماً منحصر به فرد، طراحی و اجرا نمی‌شوند: گاهی ممکن است از ترکیبی از این طرح‌ها، برای پاسخ به سؤالات تحقیق استفاده شود.

مراحل طرح تحقیق آزمایشی

همان‌طور که می‌دانید از طرح تحقیق آزمایشی برای آزمون روابط علت و معلولی بین دو یا چند متغیر استفاده می‌شود. این نوع تحقیقات، شامل دستکاری در یک متغیر (متغیر مستقل) به‌منظور مشاهده اثرِ آن بر متغیر دیگر (متغیر وابسته) است. در این بررسی، سایر عوامل بالقوه که ممکن است بر نتیجه تأثیر بگذارند، باید کنترل شوند. برای تهیه یک طرح تحقیق آزمایشی، مراحل زیر را طی کنید:

  • سؤال و/یا فرضیه تحقیق را تنظیم کنید: اولین گام در طرح تحقیق آزمایشی، شناسایی واضح سؤال یا فرضیه تحقیق است که مطالعه را هدایت می‌کند.
  • شرکت‌کنندگان را انتخاب کنید: نمونه‌ای از شرکت‌کنندگان را انتخاب کنید که نماینده جمعیت مورد نظر شماست.
  • شرکت‌کنندگان را به گروه‌ها اختصاص دهید: به‌طور تصادفی شرکت‌کنندگان را به یکی از دو یا چند گروه اختصاص دهید تا بتوانید هر گروه را تحت تاثیرِ سطح متفاوتی از متغیر مستقل قرار دهید.
  • متغیر مستقل را دستکاری کنید: با انجام مداخله برای یک یا چند گروه، تاثیر متغیر مستقل را بررسی کنید.
  • متغیر وابسته را اندازه‌گیری کنید: با دستکاری متغیر(های) مستقل، میزان تغییرات در متغیر(های) وابسته را در هر گروه اندازه‌گیری کنید.
  • نتایج را تجزیه و تحلیل کنید: نتایج را تجزیه و تحلیل کنید تا مشخص شود که آیا تفاوت آماری معنی‌داری بین میزانِ متغیر وابسته در گروه‌ها وجود دارد یا خیر؟

مزایای تحقیق آزمایشی

تحقیقات آزمایشی، به‌رغم پیچیدگی و مشکلات اجرا، دارای امتیازاتی است که برخی از آنها عبارتند از:

  • کشفِ علیت: مزیت اصلی تحقیقات آزمایشی این است که به شما اجازه می‌دهد تا روابط علت و معلولی بین متغیرها را شناسایی کنید. با دستکاری متغیر مستقل و اندازه‌گیری تأثیر بر متغیر وابسته و در عین حال کنترل سایر متغیرها، می‌توانید تعیین کنید که آیا متغیر مستقل باعث تغییر در متغیر وابسته می‌شود یا خیر؟
  • امکانِ کنترل: تحقیق آزمایشی به شما امکان کنترل تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته را می‌دهد. کنترل، «اعتبار درونی» یا درجه‌ای که مطالعه به‌طور دقیق رابطه علی بین متغیرهای مستقل و وابسته را منعکس می‌کند را افزایش می‌دهد.
  • تکرارپذیری: از آنجایی که تحقیقات آزمایشی بسیار کنترل شده است، اغلب می‌توان مطالعه را با نمونه‌ها یا به صورت‌های مختلف تکرار کرد. تکرار، «اعتبار بیرونی» مطالعه یا میزانِ تعمیم یافته‌ها به سایر جمعیت‌ها یا محیط‌ها را افزایش می‌دهد.
  • دقت: تحقیقات آزمایشی امکان اندازه‌گیری دقیق متغیرها و نتایج را فراهم می‌کند. با کنترل متغیرهای خارجی و استفاده از روش‌های استاندارد، شما می‌توانید از دقیق و قابل اعتماد بودنِ اندازه گیری‌های خود اطمینان حاصل کنید.
  • نوآوری: تحقیقات آزمایشی اغلب شامل آزمایش مداخله‌ها یا فناوری‌های جدید است. نوآوری منجر به پیشرفت‌های جدید در زمینه مطالعاتی شما می‌شود.
  • عینیت: اگر تحقیقات آزمایشی به درستی طرح شده باشند، عینی و بی‌طرفانه است. با استفاده از روش‌های استاندارد و انتساب تصادفی گروه‌ها، شما می‌توانید اثرات سوگیری‌های شخصی یا قضاوت‌های ذهنی بر نتایج مطالعه‌تان را به حداقل برسانید.

به‌طور کلی، تحقیقات آزمایشی ابزار قدرتمندی برای بررسی روابط علت و معلولی بین متغیرها و پیشرفت دانش علمی در زمینه‌های مختلف فراهم می‌کند. با توجه به هزینه و زمان بر بودن طرح‌های تحقیق آزمایشی، اگر مزیت‌های این روش، برای شما از اهمیت بالایی برخوردار است، اولویت انتخاب شما، تحقیق آزمایشی خواهد بود.

محدودیت‌های روش تحقیق آزمایشی

اگرچه تحقیقات آزمایشی دارای امتیازات متعددی است، که در بالا آنها را برشمردیم، دارای محدودیت‌هایی نیز هست که آنها را با یکدیگر مرور می‌کنیم.

  • مصنوعی بودن: تحقیق آزمایشی اغلب در یک محیط آزمایشگاهی یا کنترل شده انجام می‌شود که ممکن است به‌طور دقیق و کامل، موقعیت‌های دنیای واقعی را نشان ندهد. در نظر داشته باشید که «مصنوعی بودن»، تعمیم یافته‌ها به تنظیمات دنیای واقعی را محدود می‌کند.
  • نگرانی‌های اخلاقی: برخی از تحقیقات آزمایشی مانند انجام درمان در تحقیقات پزشکی، زیست‌شناسی، و روانشناسی؛ یا مداخلاتی که ممکن است برای شرکت کنندگان آسیب‌زا باشد، باعث بروز برخی نگرانی‌های اخلاقی در این نوع تحقیق، می‌شود. برای اطمینان از مراعات اخلاق پژوهشی، حتما از دستورالعمل‌های اخلاقی پیروی کنید.
  • صرف هزینه و زمان زیاد: انجام تحقیقات آزمایشی پرهزینه و وقت‌گیر است؛ به‌خصوص زمانی که حجم نمونه بزرگ یا مطالعات طولانی مدت مورد نیاز است. اگر دانشجو هستید، این یکی از مهم‌ترین نکاتی است که در انتخاب روش تحقیق مناسب بر حسب «امکان‌پذیریِ اجرا»، باید به آن توجه داشته باشید.
  • محدودیت در متغیرها: تحقیقات آزمایشی اغلب شامل دستکاری تنها یک یا چند متغیر در یک زمان است. این محدودیت ممکن است پیچیدگی موقعیت‌های دنیای واقعی که در آن چندین متغیر برای تولید نتایج با هم تعامل دارند، را به‌طور دقیق منعکس نکند.
  • اعتبار محدودِ بیرونی: از آنجایی که تحقیقات آزمایشی بسیار کنترل شده است، یافته‌ها ممکن است برای موقعیت‌های دنیای واقعی که متغیرها قابل کنترل نیستند، قابل استفاده نباشند.

به‌طور کلی، تحقیقات آزمایشی ابزار قدرتمندی برای بررسی روابط علی بین متغیرها است. با این حال، شما باید از محدودیت‌های احتمالی این طرح تحقیق آگاه باشید و بر اساس این آگاهی، دست به انتخابِ روش تحقیق بزنید.

نکات مهم در یک طرح روش تحقیق آزمایشی

به‌عنوان دانشجو-محقق نکات مهمی هستند که در طرح تحقیق آزمایشی باید مورد توجه قرار دهید. طرح یک تحقیق آزمایشی نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و توجه به جزئیات دارد. در اینجا برخی از پیش نیازهایی که شما باید قبل از طرح یک تحقیق آزمایشی در نظر بگیرید، آورده شده است.

  • سوال تحقیق: اولین قدم در طرح یک تحقیق آزمایشی، تعریف یک سوال تحقیقی روشن و عملیاتی است که هم قابل آزمایش و هم خاص باشد. سوال تحقیق باید بر اساس مرور ادبیات تحقیق تنظیم شود و به بررسی یک شکاف یا مشکل در یک موضوع بپردازد.
  • فرضیه: زمانی که سوال تحقیق مشخص شد، دانشجو باید فرضیه‌ای ایجاد کند که رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته را پیش‌بینی کند.
  • متغیر مستقل و وابسته: می‌دانید که متغیر مستقل متغیری است که توسط محقق دستکاری یا کنترل می‌شود، در حالی که متغیر وابسته متغیری است که در نتیجه دستکاری متغیر مستقل اندازه‌گیری یا مشاهده می‌شود. این متغیرها را به دقت معین کنید.
  • نمونه‌گیری: دانشجو باید حجم نمونه و روش نمونه‌گیری مناسب را برای طرح خود، تعیین کند. نمونه باید معرف جامعه مورد نظر و به اندازه کافی بزرگ باشد تا به معنی‌داریِ آماری دست یابد.
  • طرح تحقیق: دانشجو باید طرح تحقیق مناسب را برای مطالعه انتخاب کند.
  • گروه کنترل: دانشجو باید گروه کنترلی را شناسایی کند که مشابه گروه آزمایش است اما مداخله یا دستکاری دریافت نمی‌کند.
  • جمع‌آوری داده‌ها: دانشجو‌ باید روش‌های مناسب جمع‌آوری داده‌ها مانند نظرسنجی، مصاحبه یا روش‌های مشاهده‌ای را انتخاب کند و طرح جمع‌آوری داده‌ها را تدوین کند.
  • ملاحظات اخلاقی: دانشجو باید مسایل اخلاقی مرتبط با مطالعه را در نظر بگیرد: از جمله باید به کسب رضایت آگاهانه از شرکت‌کنندگان، حفظ محرمانه بودن اطلاعات شرکت‌کنندگان، و اطمینان از اینکه اجرایِ طرح تحقیق به شرکت‌کنندگان آسیبی نمی‌رساند، توجه نشان دهد.
  • تجزیه و تحلیل داده‌ها: دانشجو باید برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از جمله انتخاب آزمون‌های آماری مناسب و نرم‌افزار برای تجزیه و تحلیل داده‌ها برنامه‌ریزی کند.
  • بودجه و منابع: دانشجو باید بودجه و منابع مورد نیاز برای مطالعه شامل بودجه، تجهیزات و پرسنل را پیش‌بینی و تامین کند.

 

جمع‌بندی

در این درس، با مفاهیم کلیدی درباره روش تحقیق آزمایشی آشنا شدید. با پیروی از این مراحل، اطمینان حاصل کنید که می‌توانید یک طرح تحقیقاتی آزمایشی دقیق و معتبر را طراحی و اجرا کنید. این تحقیقات، پیچیده و نیازمند زمان، بودجه و تخصص کافی است. اگر گمان می‌کنید در دسترسی به آنها مشکلاتی وجود دارد، وارد این روش نشوید.

منابع

  • سرمد،زهره؛ بازرگان،عباس؛ حجازی، الهه (1397). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری.تهران: انتشارات آگاه.
  • هومن، حیدرعلی (1392). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران: سمت
  • مردیت،گال؛ بورگ، والتر؛ و گال، مردیت (1393). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی. ترجمه: احمد رضا نصر و دیگران. تهران: سمت.

برای مشاهده کامل درس، لطفا وارد حساب کاربری خود شوید

این اثر مشمول قانون حق مالکیت معنوی و استفاده از محتوای آن بدون اجازه پردیس توسعه انسانی غیرقانونی است.
تولید کننده محتوی:
پردیس توسعه انسانی
پردیس توسعه انسانیی

دیدگاهتان را بنویسید

جدید‌ترین‌‌های پردیس

چگونه می‌توانیم از علم آینده‌پژوهی، برای ساختن آینده خود استفاده کنیم؟

عادت‌هایت را اینگونه بشناس

روی پای خودت به هر چی می‌خوای برس

این داستان: توسعه منابع انسانی به روش مربی پرورش اندام

51 شاخص، تعریف، مصداق، و سوالِ مصاحبه استخدامی

چگونه می‌توانیم از علم آینده‌پژوهی، برای ساختن آینده خود استفاده کنیم؟

عادت‌هایت را اینگونه بشناس

روی پای خودت به هر چی می‌خوای برس

این داستان: توسعه منابع انسانی به روش مربی پرورش اندام

51 شاخص، تعریف، مصداق، و سوالِ مصاحبه استخدامی

پردیس در شبکه اجتماعی

Translate »