
چگونه میتوانیم از علم آیندهپژوهی، برای ساختن آینده خود استفاده کنیم؟
یکی از پیچیدهترین و بزرگترین شاهکارهای بشری، تربیت کودک است. تربیت کودک، زوایا و نشانههای زیادی دارد که یکی از آنها «رشد»، یا رشد متوازن است. طبیعی است که برای درمان فرزندمان هنگام بیماری، خودمان دست بهکار نشویم و به پزشک مراجعه کنیم؛ به همان اندازه طبیعی است که برای مراقبت از رشد کودک، از متخصصان «تربیت» و «رشد» کمک بگیریم. در این مقاله، بدون رفتن به حاشیه، شما که کودک 5 ساله یا حدودِ این سن دارید را با نقاط عطف یا شاخصهای رشد آشنا میکنیم. این شاخصها، میتواند حسگرهای شما را نسبت به وضعیت فرزندتان فعالتر نگهدارد و به مراقبت شما از رشد او، مبنای علمی بدهد. یادتان باشد که یکی از رفتارهای نادرست، مقایسۀ میزانِ رشد فرزند خود با سایر کودکان است که آسیبهای جدی به تصمیمگیری منطقیِ شما وارد خواهد کرد. ملاحظه و توجه به شاخصهای معرفی شده، دست کم این فایده را دارد که شما را از مقایسههای نادرست بینیاز میگرداند.
«پردیس توسعه انسانی» به عنوان یک واحدِ دانش‑بنیان، با ترکیبی از بهترین متخصصان در دانشگاههای برترِ ایران در این زمینه، در کنار شماست.
“نگرانام … بچهام تب کرده … سرما خورده … خوب غذا نمیخوره … سرفه میکنه“! اینها نمونههایی از بزرگترین دغدغههای مادر و پدرها در فرایند رشد فرزندشان از تولد تا 5 سالگی است. پدران و مادران با حساسیت بالا، مراقبِ سلامتی و خوش بودنِ احوالِ جسمی فرزندشان هستند؛ دغدغه غذا خوردن؛ استراحت داشتن؛ شاد بودن؛ و به میزان کافی انرژیِ روانی داشتنِ آنها را دارند.
آیا درست و دقیق؛ همین کارهایی که انجام میدهیم، درست و دقیق همان کارهایی است که باید انجام دهیم؟ بهنظرِ ما، این همه آنچه باید برای شما مهم باشد و به آن حساسیت داشته باشید، نیست.
از زاویه دیگر، حالِ خوبِ فرزندمان در این دوره سنی مهم برای رشد، به توسعه و بالندگی تربیتی و یادگیریهای او مربوط میشود. چقدر حالِ یادگیری و رشدِ فرزندمان را میپرسیم؟ چگونه میتوانیم دلخوش باشیم تاکنون انسانی را پرورش دادهایم که، به طور شایسته و درست رشد کرده است؟ طبیعی است که هر فرهنگ و جامعهای، نگاه متفاوتی به معنی رشدیافتگی و تربیتپذیری دارد اما در مقیاسهای کلی و جهانی، شاخصهایی وجود دارند که بهطور مستقیم یا ضمنی، در میان مردم همه کشورها، مورد تایید هستند. برای مثال از جمله شاخصهای جهانی دربارۀ رشد یافتگیِ کودک تا سن 5 سالگی این است که بتواند درست صحبت کند و از ساختارهای دستوری زبانِ مادری، بهشکلِ مناسب و به جا استفاده نماید؛ همچنین تا این سن باید مهارتهای کلامی کودک تا آنجا گسترش یافته باشد که بتواند در مورد وقایع مختلف حرف بزند و آنها را بهروشنی توصیف کند.
ما در «پردیس توسعه انسانی» به طور کاملاً اختصاصی، این شاخصها را بررسی و شناسایی کردهایم که در بخش پایینِ مقاله، ارایه شده است. هدف این است که بتوانیم به معنیِ واقعی، حالِ فرزندمان را بدانیم.
اینکه میگوییم شاخصها یا «نقاط عطفِ رشد» به این معنی نیست که در نظام آفرینش و تربیت، الزاما همه کودکان صددرصد از یک قانون تابعیت میکنند. میدانید که چنین نیست! پس اگر یکی یا چند تا از این شاخصها را تا 5 سالگی در فرزند خود مشاهده نکردید، به هیچ وجه جای نگرانی نیست. «نقاط عطف رشد»، مجموعۀ تواناییهای رفتاری و جسمانی هستند که همزمان با رشد کودکان بهدست میآیند. درباره تفاوتهایی که مشاهده میکنید نگران نباشید و اگر لازم میدانید، آن را با متخصصان روانشناسی تربیتی و رشد «پردیس توسعه انسانی» در میان بگذارید.
مراحل رشد کودکان از قانون خاصی تابعیت میکند اما صاحبنظران رشد کودک اکیداً اعلام میکنند دوره سنی که هر کودک وارد یکی از مراحل رشدِ خود میشود، با کودکِ دیگر تفاوت دارد: برای مثال، یک کودک در 9 ماهگی اولین گامهای خود برای راه رفتن را بهطور مستقل بر میدارد و دیگری در 12 ماهگی و شاید بیشتر. هیچ خطکشی در این باره وجود ندارد! نقش ژنتیک و محیط را فراموش نکنید. علاوه بر این در نظر داشته باشید که تفاوتهای بین دختران و پسران در رشد، از جمله در وزن گرفتن و قد کشیدن، قابل توجه است.
همانطور که گفتیم، برای رشد کودکان، شاخصهای جهانی وجود دارد که به احتمال زیاد اکثریت کودکان دنیا در دامنه میانگینِ آن قرار میگیرند. بهعنوان نمونه، مهارتهایی مانند اسم بردن از رنگها؛ ابرازِ احساسات؛ لیلی کردن یا پریدن روی یک پا را نقاطِ عطف رشد تا 5 سالگی میدانیم. منظور ما از شاخصها یا نقاط عطف رشد، کارهایی هستند که اکثر کودکان تا یک سن خاص میتوانند انجام دهند. کودکانی که به خوبی رشد کردهاند، در نحوه بازی، سرعتِ یادگیری، نظم در صحبت کردن، و حرکتهایی مانند راه رفتن و پریدن، به این نقاط عطف میرسند.
همانطور که انسان در اوایل کودکی به سرعت رشد میکند، دنیا برای او، بزرگتر و بزرگتر خواهد شد. کودکان اولین کوششهای خود را به خرج میدهند که مستقلتر باشند و آدمهای بیشتری را خارج از خانواده و نزدیکانِ خود، بشناسند. آنها میخواهند در مورد چیزهای اطراف خود کاوش دقیقتری کنند و پی در پی سوال بپرسند. تعامل آنها با خانواده و اطرافیانشان به شکلگیری شخصیت و طرز تفکر آنها کمک میکند. در این مرحله، کودکان باید بتوانند سهچرخه سواری کنند؛ از قیچی مخصوص کودکان، استفاده کنند؛ تفاوت بین دختران و پسران را متوجه شوند؛ به لباس پوشیدن و درآوردن لباسهای خود کمک کنند؛ با کودکان دیگر بازی کنند؛ بخشی از یک داستان یا تمامِ یک شعر موزونِ کوتاه را بهخاطر بیاورند؛ و آهنگی بخوانند.
بر اساس قاعده اصلی رشد که در بالا مرور کردیم، هفت مورد از مهمترین شاخصهای رشد کودکان حدود 5 ساله را ببینید تا در صورت لزوم «مراقبتهای رشد» را از فرزندتان که در این دوره سنی است، بهعمل آورید.
1. قد و وزن. قد و وزن فرزندتان در سالهای بین تولد تا 5 سالگی در حال تغییر مستمر خواهد بود. میتوانید انتظار داشته باشید که فرزندتان هر سال بین حدود 2 تا 4 کیلوگرم وزن و حدود 7 تا 8 سانتیمتر قد اضافه کند.
2. اندام. «تغییرِ» بدنِ کودک از بالا شروع میشود و به سمت پایین حرکت میکند. استخوانهای جمجمه و صورت رشد میکنند به طوری که صورت کودک شما مقداری از گرد بودن خود را از دست میدهد و پیشانی، بینی و چانه کودک بیشتر به چشم میآید. در همین حال، فک بالا و پایین شروع به بزرگ شدن میکند تا جایی برای دندانهای دایمی آنها باز شود. وضعیتِ بدن کودک، به بزرگسالان شبیهتر و شکم او صاف میشود.
3. حرکت. معمولاً از حدود 3 سالگی، فرزند شما با دویدن یا بالا و پایین رفتن از پلهها هماهنگی بیشتری پیدا میکند. در 5 سالگی، فرزند شما باید بتواند توپی که به عقب برگشته است را بگیرد، توپ را به جلو بفرستد، و روی یک پا بایستد. کودکان از سه سالگی به قدری فعال میشوند که گاهی راحتتر میتوانند یک حرکت را جایگزین یک کلمه کنند. به همین دلیل، آنها ممکن است به جای صحبت کردن در مورد پرواز پرنده، در حالی که بازوهای خود را باز کردهاند و دستهای خود را شبیه به پرواز پرندگان بالا و پایین میبرند، در اطراف اتاق بدوند.
4. دست غالب. دست غالب فرزندتان از حدود 3 سالگی به خوبی مشخص میشود. اگر کودک شما ترجیح میدهد از دست چپ خود استفاده کند، سعی نکنید آن را تغییر دهید. چپ دستها در بسیاری از شاخصهای رشد، خیلی خوب عمل میکنند.
5. تمرکز. توانایی تمرکز کودک به او اجازه میدهد تا از کنترلِ ماهیچههایِ کوچک، در دستان خود استفاده کند. فرزند شما باید بتواند یک دایره را کپی و بدون فشار خط خطی کند یا هنگام بازی با مکعبهای چوبی یا پلاستیکی، بتواند برجی از 9 مکعب یا بیشتر بسازد.
6. ساختن. حدود 5 سالگی، یک سن عالی برای کار با دست و ساختنِ کاردستی است. فرزند شما بریدن کاغذ، نقاشی و رنگ آمیزی کردن را دوست دارد. برای آنان، این سن، زمانِ بسیار خوبی برای کار با طبیعت، از جمله با گیاهان و در محیط باغبانی است.
7. استقلال. در این سن کودکان رفتارهای مستقل بیشتری پیدا میکنند و مهارتهای خودیاری آنها به وضوح بهبود مییابد. در 5 سالگی، بچهها میتوانند بهخوبی غذاشان را بخورند؛ زیپ یا دکمههای لباسشان را باز کنند؛ و گیرهها را ببندند.
کودکان بر اساس سن خود به نقاط عطف رشدیِ متفاوتی میرسند. در حدود پنجمین سال تولد، اگر متوجه رفتارهای زیر در فرزندتان شدید، بدانید که آنها به ارزیابی رشد نیاز دارند.
بهعنوان مادر یا پدر، کارهای خیلی زیادی برای رشد فرزند خود تا 5 سالگی انجام دادهاید و حاضرید برای رشد خوب آنها هر کار دیگری از دستتان بر بیاید را انجام دهید. مهم این است که به رشد فرزندتان اهمیت دهید و برای تربیت درست او ارزش زیادی قایل باشید. اینها بزرگترین سرمایههایی است که والدین میتوانند به فرزند خود بدهند.
در کنار همه کوششها، دقت و مراقبتی که از رشد و یادگیری فرزندتان دارید، موارد زیر برخی از کارهایی است که شما به عنوان مادر و یا پدر میتوانید برای کمک به فرزندتان در این دوره حساس رشد انجام دهید:
تربیت انسان، پیچیدهترین و در عینِ حال، زیباترین کارهای بشری است. به عنوان مادر و پدر وظیفه مهم و حیاتی شما کمک به تربیت درست کودک، به روشهای زیادی است که یکی از جدیترین آنها، «مراقبت از رشد» او است. با ما از این مقاله، 3 درس بگیرید: