
چگونه میتوانیم از علم آیندهپژوهی، برای ساختن آینده خود استفاده کنیم؟
ممکنه بخواین برای خودتون در قطب جنوب یا در حاشیه جنگلهای استوایی خونهای بسازین. نمیتونین شروع کنین به خرید و انبار مصالح و با اجیر کردن چند کارگر و بنا، نقشهای که از یک خونه ایدهآل دارین رو پیاده کنین. دونستن اطلاعات پایه و زمینه درباره سرمای 60 درجه زیر صفر و یا 50 درجه بالای صفر، اطلاع از اینکه 6 ماه سال خورشید رو نمیبینین، یا چند ماه سال یکسره بارون میباره؛ و جزییاتی از اقلیم، آب و هوا، جنس خاک (یا گاهی یخ)، شدت گرما یا سرما و نظیر اینها، چه قدر نقش تعیینکنندهای در ساخت و ساز شما داره؟
شاید حالا که به مبانی نظری عمران و مباحث زمینهساز ساخت و ساز، و الزامات معماری ساختمان خونهتون فکر میکنین، با این واقعیت روبهرو بشین که بین چیزی که بر اساس توجه به مبانی، تا بدون توجه به اون ساخته خواهد شد، زمین تا آسمون فرق هست.
حالا یک سوال! اگه ببینین، با همه هزینه هنگفت و انرژی و وقت که باید صرف ساختن خونهای در قطب کنین، نمیتونین در اون زندگی کنین، باز هم به ساختن اون اقدام میکنین؟ به احتمال زیاد، نه! این تشبیهی از اهمیت انتخاب «روش درست» در تحقیق، برای انجام مطالعات درسی و آموزشی شما بود. لطفا به اون توجه کنید و با بیشترین حساسیت به انتخاب روش درست فکر کنین.
انتخاب روش تحقیق بهینه برای موفقیت هر پروژه تحقیقاتی خیلی مهمه. روشی که انتخاب میکنین؛ در تعیین نمونه یا مشارکتکنندهها؛ ابزار جمعآوری دادهها؛ نوع دادهها؛ نحوه اجرای ابزار جمعآوری؛ و چگونگی تجزیه و تحلیل دادهها موثره. بنابراین آشنایی دقیق با انواع مختلف روشهای تحقیق، و دونستنِ نقاط قوت و ضعف اونها، برای تصمیمگیری آگاهانه و منطقی ضروریه. با خوندن این مقاله، وقت، انرژی و هزینههاتون در انجام تحقیقی با روش اشتباه رو هدر ندین. لطفا دیدگاهها و تجربههای خودتون رو با ما در میون بذارین.
از نگاه من، بوشهر یکی از زیباترین شهرهای ایران است: یک شهر ساحلی در حاشیه شمالی خلیج فارس، با فرهنگی غنی و کمنظیر، مردمی بهطور شگفتآور مهربان و دوست داشتنی، و هوای گرم و نسبتاً شرجی در بسیاری از ماههای سال. من یاکوتسک (Yakutsk) را ندیدهام اما وقتی روی اینترنت جستجو میکنم آن را سردترین شهر دنیا با میانگین 40 درجه زیر صفر در دیماه معرفی میکند. بر اساس تشبیه بالا، مرا راهنمایی کنید که خانهای در سیبری بسازم! میدانم که مصالح اولیه بافت ساختمانهای بوشهر سنگ، ساروج و گچ است اما اگر مهندسی هستید که بهترین خانهها را در بوشهر میسازد لطفا توجه داشته باشید که من خانهای برای یاکوتسک میخواهم، نه بوشهر!
بسته به نوع مطالعهای که میخواهید انجام دهید، روشهای تحقیقاتی مختلفی وجود دارد. روش مشخص میکند که آیا مطالعه شما، مبتنی بر آزمایشگاه، فضای بالینی، اپیدمیولوژیک، توصیف، مطالعه عمیق، و … است یا نه؟ یکی از رایجترین روششناسیها آن را به دو دسته «تحقیقات کیفی»، و «تحقیقات کمّی»، تقسیم میکند که در این مقاله از آن پیروی شده است. هر کدام از این تحقیقات، بسته به هدف، نوع فرضیه یا سوال تحقیق با دیگری تفاوت دارد. در این مقاله، آنها را معرفی، و به شما کمک میکنیم تا تشخیص دهید کدامیک از این دو روششناسی را برای مطالعه خود انتخاب کنید؟ در پایان هم نکتههای کلیدی درباره انتخاب «روش تحقیق آمیخته» را بیان میکنیم.
هنگام نوشتن پایاننامه، رساله، یا هر گزارش تحقیق، انجام پژوهش اغلب معنا، کاربرد، و مراحلی دارد. انتخاب روش تحقیق درست میتواند موفقیت و کیفیت کلی گزارش پایانی شما را تعیین کند. از این رو ضروری است که این مهمترین مرحله در میان مراحل تحقیق خود را به درستی بفهمید و طی دهید.
هنگام تصمیمگیری در مورد روش تحقیق، یکی از عوامل کلیدی که باید در نظر بگیرید این است که آیا تحقیق شما کیفی خواهد بود یا کمّی؟ تحقیق کیفی برای درک تجربیات، مفاهیم، افکار یا رفتار افراد مورد استفاده قرار میگیرد. برعکس، تحقیقات کمّی با اعداد، چارتها، و نمودارها سر و کار دارد و برای آزمایش یا تأیید فرضیهها، گزارهها، و نظریهها استفاده میشود.
هدف تحقیق کمّی، آزمون فرضیهها، تایید گزارهها، نظریهها، و تعیین روابط علت و معلولی است. روشهای تحقیق کمّی شامل آزمایشها، سؤالات نظرسنجی بسته و مشاهدات قابل شمارش و عددگذاری است. تجزیه و تحلیل دادهها برای تحقیقات کمّی، به شدت بر روشهای آماری متکی است.
تحقیقات کیفی اغلب برای بررسی موضوعاتی که لازم است با عمق بیشتری درک شوند؛ یا برای جمعآوری اطلاعات تکمّیلی درباره آنها استفاده میشود. روشهای تحقیق کیفی شامل پرسشهای پیمایشی باز، مشاهدات رفتارهای توصیفشده از طریق کلمات، مصاحبههای عمیق یا نیمه ساختیافته، و مرور ادبیاتی است که نظریهها و ایدههای مشابه را بررسی کرده است. این روشها برای درک چگونگی استفاده از زبان در موقعیتهای واقعی، شناسایی مضامین مشترک یا ایدههای فراگیر، و توصیف و تفسیر متون مختلف استفاده میشوند. تجزیه و تحلیل دادهها برای تحقیقات کیفی معمولاً شامل تحلیل گفتمان، تحلیل موضوعی، و تحلیل متنی است.
روشهای مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل دادهها برای تحقیقات کیفی و کمّی متفاوت است. همانطور که قبلا گفته شد، دادههای کمّی بهطور کلی با استفاده از روشهای آماری تجزیه و تحلیل میشوند؛ جای چندانی برای حدس و گمان باقی نمیگذارند؛ ساختار محکم و قطعیتری دارند؛ و از یک برنامه از پیش تعیین شده پیروی میکنند. در تحقیق کمّی، محقق با یک فرضیه شروع و از روشهای آماری برای آزمون آن استفاده میکند. برعکس، روشهای مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل دادههای کیفی میتوانند الگوها و مضامین درون دادهها را شناسایی کنند، نه اینکه معیارهای آماری دادهها را ارایه کنند. این فرآیندی تکراری است که در آن محقق سعی میکند نتایج بزرگتر دادهها را به واسطۀ دیدگاههای مختلف بسنجد و در صورت نیاز، تحلیل را بازبینی کند.
انتخاب بین تحقیق کیفی و کمّی به شکافی که پروژه تحقیقاتی به آن توجه دارد و اهداف خاص مطالعه بستگی دارد. اگر هدف، ایجاد اطلاعات قابل اعتمادی درباره یک موضوع یا مسئله باشد، تحقیق کمّی انتخاب مناسبی است. با این حال، اگر هدف درک تجربههای زیسته یا دیدگاههای افراد باشد، ممکن است تحقیقات کیفی مناسبتر باشند.
در جدول زیر در شش شاخص مهم، روشهای تحقیق کمّی با کیفی مقایسه شدهاند. به تفاوتها با دقت نگاه کنید تا در تشخیص روش متناسب با هدف خود، به درستی عمل کنید.
روشهای آمیخته ممکن است برای توصیف و تفسیری قوی از دادهها؛ قابل درکتر کردن نتایج کمّی؛ یا درک کاربرد وسیعتر یافتههای کیفی در یک نمونه کوچک استفاده شود. تحقیق با روش آمیخته امروزه روشی محبوب برای بسیاری از پژوهشگران و دانشجویان، بهویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. به کمک این روش میتوانید با استفاده از ترکیبی از دادههای کمّی و کیفی، امکان کاوش عمیقتری درباره یک سؤال تحقیق را فراهم کنید. از طریق ترکیب دادههای کمّی و کیفی، تحقیق با روشهای آمیخته، امکان کاوش عمیق و کاملتر را فراهم میکند. شما میتوانید با استفاده از این روش، به پرسشهای پژوهشی پیچیدهتری پاسخ دهید که با تحقیق کیفی یا کمّی قابل انجام نیستند.
روش تحقیق آمیخته عناصر دو نوع تحقیق کمّی و کیفی را ترکیب میکند. دادههای کمّی از طریق استفاده از پیمایش و آزمایشها جمع آوری میشوند. برای مثال دادههایی درباره نمره درس ریاضی عمومی دانشجویان دوره کارشناسی اقتصاد، داده کمّی است. دادههای کیفی شامل معیارهای غیر عددی مانند باورها، انگیزهها، نگرشها و تجربیات است که اغلب از طریق مصاحبه برای دستیابی به درک عمیقتری از یک سؤال یا پدیده تحقیق به دست میآید. پژوهش آمیخته اغلب در علوم رفتاری، تربیتی، بهداشتی، و اجتماعی استفاده میشود، زیرا از طریقِ آن، امکان جمعآوری دادههای عددی و غیر عددی را دارید.
زمانی که دادههای کمّی یا کیفی به تنهایی یا به اندازه کافی نمیتوانند به یک سوال تحقیق پاسخ دهند، تحقیق آمیخته یک انتخاب عالی است. با جمعآوری و تجزیه و تحلیل دادههای کمّی و کیفی در یک مطالعه، میتوانید نتایج معنادار بیشتری کسب کنید. دلایل متعددی وجود دارد که چرا تحقیق آمیخته میتواند انتخاب اول شما باشد. برای مثال شما با استفاده از روش آمیخته میتوانید به تعمیم یافتهها دست پیدا کنید که برای مثال در تحقیق کیفی ممکن نیست.
بگذارید مثالی بزنیم: فرض کنید در حال انجام یک پیمایش درباره ترجیحات مصرفکننده برای محصولی مانند یک نوع خاص چای هستید. شما میتوانید فقط دادههای کمّی را جمعآوری کنید، مانند اینکه چند نفر آن نوع چای را ترجیح میدهند؟ یا میتوانید دادههای کمّی خود را با دادههای کیفی، مانند مصاحبهها و گروههای کانونی (Focus group)، تکمیل کنید تا درک بهتری از اینکه چرا مردم آن نوع چای را بر سایر محصولات مشابه ترجیح میدهند، داشته باشید.
توجه به این نکته اهمیت دارد که روش تحقیق آمیخته تنها به معنای جمعآوری هر دو نوع داده کمّی و کیفی نیست. بلکه مستلزم در نظر گرفتن دقیق رابطه بین این دو و انعطافپذیری روش است. ممکن است با ترکیب دادههای کمّی و کیفی نتایج متفاوت یا حتی متناقضی پیدا شود. این مسئولیت شما است که نتایج را به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید و آنها را در چارچوب سؤال تحقیق در نظر بگیرید تا به نتیجهگیری معناداری دست پیدا کنید. نکته پایانی اما سرنوشتساز در اعتبار تحقیق آمیخته شما این است که در نظر داشته باشید هنگام طراحی یک تحقیق آمیخته، رویکرد تحقیق، سؤالات تحقیق، و دادههای موجود را بهطور کامل در نظر بگیرید. به این فکر کنید که چگونه میتوانید از تکنیکهای مختلف برای ادغام دادهها استفاده کنید تا به سؤال تحقیق پاسخ بدهید.
درک روشهای مختلف تحقیق موجود، کاربرد، مزایا، و معایب آنها برای تصمیمگیری آگاهانه در مورد بهترین روش برای تحقیق شما ضروری است. انتخاب درست روش تحقیق به تعیین موفقیت و کیفیت کلی تحقیق شما کمک میکند. علاوه بر این، آشنایی با روشهای تحقیق به شما امکان میدهد مسئله و راهحل یا زوایای مسئله تحقیق را به طور اثربخشتری درک کنید.
به یاد داشته باشید که هدف شما فقط این نیست که تحقیقی انجام داده باشید؛ باید نسبت به روشی که انتخاب کردهاید مسلط و آگاه باشید. باید چگونگی و چرایی کاربرد روش خود را نشان دهید. شما باید بتوانید ارزیاب یا داور تحقیق خود را متقاعد کنید که چرا روش کیفی، کمّی، یا آمیخته را انتخاب کردهاید و چرا مدعی هستید که روش انتخابی شما با هدف تحقیقتان مطابقت دارد؟ رویکرد مورد استفاده باید برای پاسخ به سوال تحقیق و بیان مسئله روشن باشد.
در درک درست روش تحقیق متناسب، و استفاده بهینه از آن در مطالعه خود، اعضای تیم ما را ببینید و هر جا نیاز به مشاوره یا کمک داشتید با ما تماس بگیرید.