با دختر خود چگونه رفتار کنم؟

دختران، انسان‌های متفاوتی از پسران هستند: در برخی موارد، آنها ویژگی‌هایی دارند که آنها را از پسران جدا می‎‌کند. این ویژگی‌ها، نیازمند توجه و حساسیتِ مادران و پدران در فرایند تربیتِ آنان است. ما درباره دلیل و منشاء تفاوت در این ویژگی‌ها سخن نمی‌گوییم، بلکه در این مقاله به آثار تفاوت در رفتارهای عمومی تمرکز می‌کنیم و به‌ویژه تاکید داریم که اگر می‌خواهید فرزند سالم و موفقی تربیت کنید، به تفاوت‌های فردی آنها که گاهی از ویژگی‌های جنسیتی‌شان سرچشمه گرفته است، بی‌تفاوت نباشید.

ما نیز مثل شما موافقیم که انسان‌ها، بدون در نظر گرفتن «جنسیت» هم می‌توانند تفاوت‌های زیادی با هم داشته باشند. اما ویژگی و گرایش‌های کلی وجود دارد که به نحوۀ تجلیِ این ویژگی‌های اختصاصی در دو جنس، بر حسبِ دختر و پسر مربوط می‌شود. از جمله ویژگی‌هایی که به احساس فرد از خود، هویت، و عزت نفس دختران و پسران برمی‌گردد بر رفتار آنان اثر می‌گذارد. تئوری «تحلیل رفتار متقابل»، بر پایه این ویژگی‌ها، سه حالت «کودک»، «والد»، و «بالغ» را در مطالعه رفتار افراد در نظر می‌گیرد که برخی اطلاعات پایه درباره آن را می‌توانید در اینجا مطالعه کنید.

در مقاله حاضر، با فرض تفاوت در احساس فرد از خود، هویت، و عزت نفس، تفاوت‌های دختران و پسران در حالت‌های «کودک»، «والد»، و «بالغ»، که هسته اصلی تئوری «تحلیل رفتار متقابل» است را نشان داده‌ایم. درک و فهم درست تفاوت فرزندانِ دختر و پسر بر اساس این حالت‌ها، می‌تواند نگاه‌ِ شما درباره ویژگی‌های فرزندتان را بر واقعیت مبتنی سازد و از بروز اشتباه در برداشت و تصمیم دربارۀ تربیتِ آنها پیشگیری کند. بی‌توجهی به این نکات، بیشتر در تربیت دختران مشاهده می‌شود: انتظار از اینکه آنها باید در موقعیت‌های مختلف، مانند پسران رفتار کنند، اشتباه پر خطری در تربیت دختران است. بسیاری از خطاهای تربیتی در خانواده‌ها از ناآشنایی با این ویژگی‌ها، یا بی‌توجهی به آنها سرچشمه می‌گیرد. با شناختِ درست و مراعات دقیقِ ویژگی‌های فرزند دختر یا پسرتان، فرزندانی سالم و بهنجار تربیت کنید و تا همیشه، احساس رضایت از زندگی را به آنها هدیه دهید.

«پردیس توسعه انسانی» در این راه در کنار شما است. هرگونه سوال، پیشنهاد یا تجربه خود در این زمینه را از این طریق با ما در میان بگذارید.

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

احساس فرد از خود، هویت، و عزت نفس: تفاوت دختران و پسران

از من دور نشو

بهتره همه با هم بریم

به نظرِ من به این دلیل

باهم‌آموخته‌های پردیسانه

احساس فرد از خود، هویت، و عزت نفس: تفاوت دختران و پسران

احساس دختران و پسران از خود، هویت، و عزت نفس، متفاوت است و معمولاً بسته به زمینه اجتماعی و فرهنگی جامعه و مخصوصاً خانواده تغییر می‌کند. سه جنبه مهم و حساس که ممکن است بر اساس هنجارهای اجتماعی و فرهنگی بین دختران و پسران از نظر احساس فرد درباره خود، هویت، و عزت نفس، متفاوت باشد را در اینجا با هم مرور کنیم:

جنبه نخست. اجتماعی شدن: دختران و پسران اغلب از سنین پایین در بُعد اجتماعی و رفتار عمومی با هم متفاوت هستند. این تفاوت بر رشد ابعاد سه گانه بالا در آنها، تأثیر می‌گذارد. در جامعه ما، پسرها اغلب تشویق می‌شوند که قاطع، رقابت‌پذیر، و مستقل باشند: این انتظارات می‌تواند بر نحوه ادراک و ابراز وجودِ آنها تأثیر ‌بگذارد. از سوی دیگر، دختران ممکن است تشویق شوند که پرورش‌دهنده، همدل، و اهل مِهر و مُدارا باشند: این انتظارات می‌تواند رشد آنها را به گونه متفاوتی شکل دهد.

جنبه دوم. ادراک از خود: دختران و پسران ممکن است بر اساس انتظارات جامعه ادراک‌های متفاوتی از خود داشته باشند. پسرها ممکن است به احتمال بیشتری ادراکی را درباره خود خلق کنند که حول محور استقلال، موفقیت، تسلط و برتری است. از سوی دیگر، دختران ممکن است تمایل بیشتری به ایجاد این ادراک از خود داشته باشند که بر برقراری رابطه دوستی، پرورش، و مدارا تمرکز دارد.

جنبه سوم. ابراز عواطف: دختران و پسران در نحوه بیان احساسات نیز با هم متفاوت هستند. پسرها ممکن است برای نمایش احساساتی مانند خشم، قدرت، یا پرخاشگری به عنوان راهی برای محافظت از وجود اجتماعی خود تحریک شوند. در مقابل، دختران ممکن است بیشتر برای ابراز عواطف و نشان دادن احساساتی مانند غم و اندوه، همدردی، و نوازش، پرورش یابند.

توجه به این نکته مهم است که این مشاهدات کلی هستند و می‌توانند در بین افراد استثناهای زیادی داشته، و با هم بسیار متفاوت باشند. «رشد»، تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تجربیات شخصی، زمینه فرهنگی، و خلق و خوی فرد قرار می‎گیرد. با وجود تفاوت‌هایی که برشمردیم، مراقب باشید که ویژگی‌های منحصر به‌فرد فرزند دختر و پسر خود را فقط بر اساس جنسیت تعریف نکنید و در نظر نگیرید.

از من دور نشو

بر اساس تحلیل رفتار متقابل (transactional analyses) یا TA، در رفتارهای عمومی، افراد دارای سه حالت «والد»، «بالغ»، و «کودک» هستند. حالت منِ «کودک»، نشان‌دهنده عواطف، احساسات و رفتارهایی است که یادآور دوران کودکی فرد است. در حالی که می‌تواند بین انسان‌ها، تفاوت‌هایی در بروز این حالت، وجود داشته باشد، برخی تفاوت‌های کلی در رفتار بین دختران و پسران در حالت «من» کودک، بر اساس تأثیرات اجتماعی و فرهنگی، قابل مشاهده است که مادران و پدران باید از آن آگاه باشند.

اولویت در بازی‌ها: پسران و دختران اغلب ترجیحات بازی متفاوتی را در دوران کودکی نشان می‌دهند. پسرها ممکن است از لحاظ فیزیکی فعال‌تر و بازی‌های خشن‌تر انجام دهند، در حالی که دختران ممکن است به سمت بازی‌های تخیلی، فعالیت‌های پرورشی و تعاملات اجتماعی گرایش پیدا کنند. این اولویت‌ها را می‌توان در رفتارهای حالت کودک آنها مشاهده کرد.

الگوهای اجتماعی شدن: دختران اغلب تشویق می‌شوند تا بیشتر همکاری کنند، مؤدب‌تر باشند و جوانب یک مسئله را بیشتر ملاحظه کنند. آنها ممکن است رفتارهایی مانند همدلی و مراقبت نشان دهند و در جستجوی هماهنگی در روابط خود باشند. از سوی دیگر، پسران ممکن است در فرایند اجتماعی شدن، برای قاطع، رقابت‌جو، و مستقل بودن بیشتر تشویق شوند.

ابراز احساسات: دختران ممکن است بیشتر تشویق به ابرازِ طیف وسیع‌تری از احساسات نظیر آسیب‌پذیری، غم، و ترس شوند. از سوی دیگر، پسرها ممکن است برای سرکوب آسیب‌پذیری، و نمایش احساساتی مانند خشم یا پرخاشگری اجتماعی در روابط خود تشویق شوند.

یادآوری این نکته مهم است که این تفاوت‌ها، ناشی از نگاه کلی و تعمیم‌یافته است، در حالی‌که بین بچه‌ها تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد. رفتار هر فرد تحت تأثیر تعامل پیچیده عواملی نظیرِ خلق و خوی فردی، پویایی خانواده، زمینه فرهنگی و تجربیات شخصی است. در نظر گرفتن ویژگی‌ها و نیازهای منحصر به فرد هر کودک، فارغ از اینکه دختر باشد یا پسر، اهمیت بیشتری دارد. در هنگام خرید در یک بازار شلوغ، جمله «از من دور نشو» را به احتمال زیاد، فرزند دخترتان در حالت کودک خود بیشتر دوست دارد از شما بشنود تا فرزند پسرتان. مراقب تفاوت جنسیتی در احساسات، و اولویت‌های فرزندان‌تان باشید.

بهتره همه با هم بریم

در چارچوب تحلیل رفتار متقابل، تفاوت‌هایی در رفتار دختران و پسران در حالت منِ «والد» وجود دارد. حالت والد، بیانگر رفتارها، نگرش‌ها، و ارزش‌های آموخته شده‌ای است که افراد در زندگی خود از شخصیت‌های معتبر یا مراقبانِ خود، و در درجه نخست از والدین‌شان آموخته‌اند. در اینجا برخی از تفاوت‌های کلی وجود دارد که معرفی کرده‌ایم اما در نظر داشته باشید که اینها قالب رفتار صددرصد افراد نیست و تفاوت‌های فردی وجود دارد.

جامعه‌پذیری و الگوسازی: دختران و پسران اغلب جامعه‌پذیری و الگوهای متفاوتی را از والدین، مراقبان، و جامعه دریافت می‌کنند. این تفاوت‌ها می‌تواند رفتارهای حالت والد آنها را شکل دهد. دختران برای ایفای نقش‌های پرورش‌دهندگی، مراقبتی، و حمایتی، اجتماعی می‌شوند. آنها در رفتارهای روزمره و معمولیِ حالتِ والد خود، بیشتر رفتارهای مرتبط با همدلی، تشویق، و کمک را نشان می‌دهند. از سوی دیگر، پسران ممکن است تشویق شوند تا بیشتر نقش‌های مقتدرانه، محافظتی، و رهبری‌گونه داشته باشند. آنها در رفتارهای روزمره و معمولیِ حالتِ والد خود، بیشتر رفتارهای مرتبط با قاطعیت، جدیت، و هدایت را نشان می‌دهند.

سبک‌های ارتباطی: دختران ممکن است از زبان مشارکتی و فراگیرتری استفاده کنند. آنها در حالت والدِ خود، بر توسعه روابط و توافق و اجماع تمرکز دارند. از سوی دیگر، پسران در حالت والدِ خود، ممکن است سبک‌های ارتباطی مستقیم و قاطعانه‌تری را نشان دهند؛ بر سلسله‌مراتب تأکید کنند؛ و در روابط، بر تقسیم نقش‌ها و ایفای نقش اجتماعی بر اساس دستورالعمل تمرکز داشته باشند.

انتظارات و استانداردها: دختران ممکن است تمایل بیشتری به سازگاری و تربیت داشته باشند و اغلب استانداردهای بالایی را برای خود و دیگران تعیین کنند. پسرها بیشتر به سمت مقتدر و قانون‌مدار بودن تمایل دارند و بر استانداردهای نظم و عملکرد واحد، تمرکز می‌کنند.

رفتار فرزندان شما در حالت والد می‌تواند، به جز جنسیتِ آن‌ها، تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تجربیات شخصی، زمینه فرهنگی، و خلق و خوی فردی قرار گیرد. حالت والد هر فرد منحصر به‌فرد و تاثیرِ تفاوت‌های فردی در آن، بسیار زیاد است. وقتی بنا باشد که اعضای یک خانواده برای خارج شدن از خانه، سوار ماشین شدن، و رفتن برای خرید اقدام کنند، جمله «بهتره همه با هم بریم» را به احتمال زیاد، فرزند دخترتان در حالت والدِ خود بیشتر از فرزند پسرتان دوست دارد تا از شما بشنود. از تفاوت در الگوهای جامعه‌پذیری در تربیت مستقیم و غیر مستقیمِ فرزندان‌تان مراقبت کنید.

به نظرِ من به این دلیل

بر اساسِ TA، حالت من «بالغ»، بیانگر تفکر منطقی، حل مسئله، و تصمیم‌گیری بر اساس شرایطِ واقعی است. بر اساس TA، حالت بالغ، از تجربیات گذشته، نحوه اجتماعی شدن، یا انتظارات جنسیتی خاص تاثیر نمی‌پذیرد.

حالت بالغ اغلب با تفکر عینی، استدلال منطقی، و توانایی تجزیه و تحلیل موقعیت‌ها و تصمیم‌گیری آگاهانه همراه است. این توانایی‌های شناختی، ذاتاً مربوط به جنسیت نیستند و بدون توجه به جنسیت در انسان‌ها شکل می‌گیرد و توسعه می‌یابد.

توجه به این نکته مهم است که کلیشه‌های جنسیتی و انتظارات اجتماعی گاهی اوقات می‌توانند بر نحوه درک و بیان رفتارهای حالت بالغ تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، هنجارهای فرهنگی یا فشارهای اجتماعی ممکن است شیوه تشویق دختران و پسران به توسعه مهارت‌های خاص یا مشارکت در زمینه‌های دانش خاص را شکل دهد. با این حال، این تأثیرات خارج از مفهوم خود در حالت من بالغ است.

بار دیگر تاکید می‌کنیم که رفتارهای فرزندتان در حالت بالغ، معمولاً بر اساس جنسیت متمایز نمی‌شوند. حالت بالغ بیانگر شیوه‌ای از تفکر و تصمیم‌گیری است که مستقل از انتظارات یا فرایند جامعه‌پذیریِ مرتبط با جنسیت است.

به احتمال زیاد، فرزندتان، خواه دختر باشد یا پسر، در حالت بالغِ خود، وقتی از او کاری را خواسته‌اید که درباره آن روشنی کافی وجود ندارد، دوست دارد از شما بشنود «به نظرِ من به این دلیل» باید فلان کار انجام شود. مراقب باشید در حالت بالغ، تفاوت جنسیتی ناشی از زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی را، به هیچ‌کدام از فرزندان‌تان، و مخصوصاٌ به فرزند دختر خود غالب و تحمیل نکنید.

شما می‌توانید با شناخت دقیقِ حالت‌های کودک، والد، بالغ، با فرزندتان با اطمینانِ بیشتر و به درستی رفتار کنید: در نظر داشته باشید که هنجارهای اجتماعی همیشه برای تربیت درستِ فرزند شما، کامل و مناسب نیستند.

باهم‌آموخته‌های پردیسانه

بر اساس TA در فرایندِ پیچیده تربیت، باید به برخی ویژگی‌های منحصر به‌فرد فرزندتان بر حسب جنسیت توجه داشته باشید. در این صورت، برای تربیت دختر و/یا پسر خود، جنبه‌های زیر را در نظر داشته باشید:

فردیت: ویژگی‌ها، علایق و نیازهای منحصر به فرد هر کودک را بدون توجه به جنسیت آن‌ها بشناسید و به آنها احترام بگذارید. با آنها به عنوان یک فرد رفتار کنید و فرصت‌هایی را به آنها بدهید تا بتوانند خود واقعی‌شان را بروز دهند. مخصوصاً به فرزند دختر خود نشان دهید که چگونه در زمینه فرهنگی و اجتماعی بتواند با مهارت و اعتماد بیشتری از فردیت خود دفاع کند.

خودمختاری: دختران و پسران را تشویق کنید تا استقلال، مهارت‌های تصمیم‌گیری و احساس مسئولیت شخصی را در خود شکل داده، توسعه دهند. به فرزندانِ دخترتان اجازه دهید متناسب با سن خود، بدون تابعیت از کلیشه‌های جنسیتی، انتخاب‌‌‎هایی داشته باشند که خود را مسئول پاسخ‌گویی به نتایج آن می‌دانند.

رفعِ کلیشه‌های چالش برانگیز: به کلیشه‌های جنسیتی و تعصباتی که در انتظارات اجتماعی درباره جنس دختر و پسر وجود دارد، توجه داشته باشید. فرزند دخترِ خود را تشویق کنید تا به دنبال علایق، سرگرمی‌ها، و فعالیت‌هایی برود که برای او خطرساز نیست؛ با سن او تناسب دارد؛ و برابری را تقویت می‌کند.

محیط پرورشی: از رفاه عاطفی فرزندانِ دختر و پسر خود حمایت کنید. دخترتان را تشویق کنید تا بتواند مطابق با شرایط، عواطف خود را بروز دهد. ابراز احساسات وی را بپذیرید و آن را مبتنی بر هوش هیجانی و خودآگاهی توسعه دهید.

سرانجام اینکه، این درس‌ها، پیشنهادی هستند و حالت انعطاف‌پذیر دارند: مهم این است که شما به عنوان پدر یا مادر، متوجه سنگینی مسئولیت خود در تربیت فرزندتان مبتنی بر اصول علمی و رویکردهای معتدل باشید. هر کودک نیازها، شرایط، و ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود را دارد که هرگز نباید بدون توجه به آنها تصمیم بگیرید و اقدام کنید. پرورشِ درستِ فرزندان، مستلزم مشاهده، درک، و پاسخگویی مستمر برای ارتقای رشد سالم و رفاه هر کودک، صرف نظر از دختر یا پسر بودن اوست.