اقدام‌پژوهی برای دانشجویان

ساختار اقدام‌پژوهی

ساختار اقدام‌پژوهی دارای مراحل و عناصرِ زیر است که در بسیاری موارد با سایر روش‌های تحقیق تفاوت دارد:

1_ تشخیص مسئله و عنوانِ پژوهش

«عنوان»، در تمامی پژوهش‌ها، معرف ماهیتِ تحقیق است که معمولا در قالب یک عبارت و جمله کوتاه بیان می‌شود. نحوه تنظیم و انتخاب «عنوانِ» در اقدام‌پژوهی باید در درجۀ اول، معرف مشکلی باشد که از طریقِ این روشِ تحقیق، قابل پژوهش و حل است.

ویژگی‌هایِ عنوانِ اقدام‌پژوهی

• جامع بودن یا درون‌مایۀ مسئله تحقیق را داشتن؛
• تمرکز بر بهبود عملکرد و اصلاح یک مشکل؛
• پرهیز از کلی‌گویی و ابهام؛
• پژوهش‌پذیر بودن؛
• ارتباط هرچه بیشتر با مباحث حرفه‌ای پژوهشگر.

نمونه عنوان اقدام‌پژوهی: چگونه توانستم عملکرد خود در تحلیل رفتارِ مشتری را، بهبود ببخشم؟

2_ بیان مسئله

«مقدمه»، مستقیماً از عنوان اقتباس می‌شود. پس از شناخت مسئله، در بیان مسئله، وضعیتی که برای ما مشکل به وجود آورده است را به دقت توصیف می‌کنیم. در مقدمه لازم است شواهد کافی درباره وجود مسئله و تاثیرِ جدی آن در روند کارها ارایه شود.  

3_ اهداف و سوالاتِ پژوهش

هر پژوهشگری، باید بر اساس مسئلۀ تحقیق، اهداف خود از پژوهش را به‌صورت روشن بیان کند تا برای دیگران مشخص شود که چرا انجام این تحقیق لازم است و انتظار می‌رود در پایان، به حل کدام مسئلۀ محقق، بینجامد؟

بعد از اینکه مسئله و موضوع اقدام‌پژوهی را مشخص و بیان کردید، باید سوال یا سوالات تحقیق ارایه شوند. هر سوال از مسئله‌ای گرفته شده است که محقق در کار و یا محیط سازمانی، با آن رو به رو بوده است. هر اقدام‌پژوه باید بتواند دغدغه خود درباره مسئله‌ای که کشف کرده است را در قالب سوال تحقیق بیان کند.

نمونه هدف پژوهش: بتوانم دلیل عدم موفقیت در افزایش نرخِ فروش با استفاده از تحلیلِ رفتارِ مشتری را دریابم.

نمونه سوال پژوهش: چرا تحلیل‌های من از رفتار مشتری، نمی‌تواند تبدیل به استراتژی موثر برای افزایشِ نرخِ فروش شود؟

4_ مرورِ پیشینه

اطلاعات اقدام‌پژوه، بر محور مسئله «من»، یا «خودِ» او تهیه می‌شود. پس مانند سایر روش‌های تحقیق، مرور پیشینه با هدفِ جمع‌آوریِ مبانیِ نظری و مرور پیشینه تجربی به طور وسیع انجام نمی‌شود. به همین دلیل به جای کوشش برای گسسترش دامنه یافته‌های بیشتر، محقق تلاش می‌کند اطلاعاتی به دست آورد و ارایه دهد که تصویر روشن‌تر و دقیق‌تری از مسئله‌ای که با آن مواجه شده است را ارایه دهد. اشتباه رایجی که در به کارگیری پیشینه به وجود می‌آید و بسیاری از اقدام‌پژوهان در دام آن اسیر می‌شوند، مراجعه به پیشینه پس از توصیف مسئله و شواهد مسئله است. در حالی‌که محقق باید برای اطمینان از مسئله‌ای بودنِ مسئله، و یافتن ابعاد و جزییاتِ آن، ابتدا پیشینه را مرور و سپس به توصیفِ مسئلۀ خود بپردازد. پیشینه می‌تواند زاویۀ نگاه نویی، به مسئله ایجاد کند و حتی در تجدید نظر درباره هدف و سوالات تحقیق هم موثر باشد. چه بسا اطلاعاتی در اختیار محقق قرار بگیرد که وی را در ضرورت انجام پژوهش نیز مردد کند.

5_ شواهد و داده‌ها

شاید برای اقدام‌پژوهانِ جوان، داده و شاهد باهم تفاوتی نداشته باشد در حالی‌که چنین نیست. داده‌ها آن‌گاه به شاهد تبدیل می‌شوند که توان اثبات ادعاهای محقق را داشته باشند. خوب است تاکید داشته باشم که ما در اقدام پژوهی به شواهد نیاز داریم و آن را در دو گروه شواهد نوع 1 و شواهد نوع 2 تقسیم می‌کنیم.

• شواهد نوع 1، شواهدی هستند که محقق به عنوان تایید و پشتیبانی از وجود مسئله ارایه می‌دهد.
• شواهد نوع 2، شواهدی هستند که محقق، پس از اعمالِ راه حل، و مشاهده اثرات آن در حل مسئله، جمع‌آوری می‌کند و ارایه می‌دهد.

6_ روش‌های جمع‌آوریِ داده‌ها

داده‌هایی که اقدام‌پژوه می‌تواند به وسیله آن، شواهد دال بر وجودِ مسئله را نشان دهد، می‌تواند به صورت‌های مختلف جمع‌آوری شود که در داده‌های کمّی عبارتند از پرسشنامه، اسناد، مصاحبه، مشاهده، و نظایر اینها. این روش‌های جمع‌آوری داده،    در خصوصِ داده‌های کیفی می‌توانند عبارت باشند از یادداشت‌های روزانه، زندگی‌نامه شخصی، مصاحبه باز و نیمه‌ساخت‌یافته، و مشاهده. انتخاب نوع روش جمع‌آوری داده‌ها بستگی به ماهیت مسئله و میزان توانایی محقق در استفاده درست از این ابزار و روش‌ها دارد.

7_ تحلیل و تفسیر داده‌ها

این مرحله در اقدام‌پژوهی، سرنوشت پژوهش را رقم می‌زند. در واقع یک تفسیر و تحلیل صحیح و جامع از داده‌هایی که دال بر وجود مسئله است، می‌تواند برای تصمیم‌گیری درست در مسیر دستیابی به راه حل‌های مناسب به کار گرفته شود. تحلیلِ درست از داده‌ها، به نحوی که همکارانی که احتمالاً با مسایل مشابه مواجه هستند، با تحلیلِ به عمل آمده موافق باشند، و وجود مسئله همراه با ابعادِ توصیف شدۀ آن را تایید کنند، راه را برای پیش بردنِ هدف تحقیق، و رسیدن به بهترین راه حل، هموار می‌کند.

8_ اقدام برای حلِ مسئله

این مرحله از اقدام‌پژوهی، گامی پر هیجان و ضمناً بسیار چالش برانگیز است زیرا در مرحله نهم، از تحلیل تمامی داده‌هایی که درباره مسئله به دست آمده است، نتیجه‌گیری صورت می‌گیرد. راه حل‌های به‌دست آمده از این تحلیل‌ها را باید در جهت حل مسئله و بهبود، جمع‌آوری کرد.

این مرحله شامل گام‌های کلیدی است که عبارتند از:

1. انتخاب راه حل

2. اعتبارسنجی راه حل

3. اجرای راه حل انتخاب شده

4. ارزیابی از اجرای راه حلِ انتخاب شده

5. اصلاح و تغییر راه حل

9 _ جمع‌آوری شواهد بهبود و اعتبار یافته‌ها

بعد از گذر از مرحلۀ اقدام، باید شواهد بهبود یا اطلاعاتی که نشان بدهد، مسئله حل شده است جمع‌آوری شود. در این مرحله، چند باید توجه داشت که اولاً شواهد به صورت اطلاعات نظام‌مند و منطقی جمع‌آوری شده باشد؛ و ثانیاً، شواهد برای نشان دادنِ حل مسئله و ایجادِ تغییر، کافی و به اندازه باشد. در جمع‌آوری شواهد مبنی بر بهبود، بیش از همه باید مراقبِ «اعتبارِ» یافته‌ها باشید. در سایر منابعی که در طوب مقاله گفته شد درباره اعتبار یافته‌ها به تفصیل توضیح داده شده است.

10 _ گزارش اقدام‌پژوهی

اقدام‌پژوهی به منزله سفری پر فراز و نشیب است که باید شرح کاملی از شروع سفر، که شناسایی مسئله است تا پایان آن، یعنی رسیدن به حل مسئله و دستیابی به بهبود، نوشته شود. انتشار و بازگویی عمومی گزارشِ اقدام‌پژوهی، راهی برای دسترسی همگانی به یافته‎‌ها و دستاوردها با امید به کمک به دیگران در یافتن مسئله و اقدام نظام‌مند برای حلِ آن در زندگی شغلی است.