
چگونه میتوانیم از علم آیندهپژوهی، برای ساختن آینده خود استفاده کنیم؟
شاغل هستید؟ در کجا؟ شغل آزاد دارید؛ یعنی کارفرمای خودتان هستید؟ در یک شرکت خصوصیِ وابسته مشغول کار هستید یا در یک دستگاه دولتی، استخدام شدهاید؟ زن هستید یا مرد؟ با سابقهاید یا به تازگی شاغل شدهاید؟ در یک سازمان کوچک یا در یک شرکت بزرگ مشغول کار هستید؟ در سمتهای مدیریتی یا در بدنه کارشناسی قرار دارید؟ میتوانیم دهها سوال درباره شغل همدیگر داشته باشیم که پاسخهای متفاوتی دارد. اما یک سوال همیشگی وجود دارد که تقریبا هر زمانی با دیگران درباره شغل، صحبت میکنیم، به آن سوال خواهیم رسید: «از شغلات راضی هستی»؟
اگر تحت هر یک از شرایط بالا، به کاری اشتغال دارید، نمیتوانید به رضایت شغلی خود بیتفاوت باشید، زیرا هیچ انسان خردمندی نمیتواند به رضایت از زندگی خود اهمیت ندهد. «پردیس توسعه انسانی» در این مقاله، به رابطه رضایت شغلی و رضایت از زندگی پرداخته است تا توجه شما را بیش از گذشته به این موضوع کلیدی و مهم برای زندگی جلب کند. با ما همراه باشید.
رضایت از شغل یعنی چه؟ وقتی پاسخ ما به این سوال که «از شغلات راضی هستی»؟ مثبت است یعنی از چه چیزی در شغل خود رضایت داریم؟ از رشد و توسعه حرفهای؟ جایگاه سازمانی؟ اعتبار و شأنِ سازمانمان؟ از حقوق؟ مزایا؟ نظام مدیریت و سرپرستی؟ نظام پاداش؟ عوامل زیادی وجود دارند که ممکن است هر یک از ما با توجه به آن، به سوال بالا، پاسخ مثبت یا منفی بدهیم که در اینجا تعداد محدودی از آنها مطرح شدند. به این موضوع فکر کنید که شاید اگر پاسخ شما به این سوال مثبت باشد، پاسخ همکار شما که دقیقاً شرایط کاری و وضعیت استخدامی مشابه شما را دارد، منفی باشد. اینکه چرا در شرایط یکسان، یک فرد از شغل خود رضایت دارد و دیگری نه، موضوع مقاله ما نیست اما اینکه چرا باید برای «رضایت شغلی» که یکی از زمینههای رضایت همۀ ما از زندگی است اهمیت قایل باشیم، محورِ مقاله ما است.
راضی بودن و شکوفایی در کار برای بیشتر مردم به معنای زندگی است: زیرا در مهمترین دوره عمر خود، بهترین و بیشترین ساعات بیداری خود را صرف کار میکنیم: حتی گاهی ممکن است همکاران خود را بیشتر از خانواده خود ببینیم. به همین دلیل است که فکر میکنم داشتنِ رضایت شغلی، خشت بنای رضایت از زندگی است.
رضایت شغلی (job satisfaction) به میزان شادی یا لذتی اطلاق میشود که شما در شغل خود احساس میکنید. این احساس میتواند تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند ماهیتِ ذاتیِ کار، محیطِ کار، فرهنگِ سازمان، نحوه و کیفیت مدیریت، و روابط کارمند با همکاران باشد.«رضایت شغلی» به احساس کلی یک فرد درباره شغل رسمی خود، در قالب شرح وظایفِ او اشاره دارد.
رضایت از کار (work satisfaction) اصطلاح گستردهتری است که به احساس کلی رضایت، و خشنودیِ یک فرد از کار خود اشاره دارد. رضایت از کار، میتواند جنبههایی از شغل را در بر بگیرد، اما علاوه بر آن شاملِ فعالیتها یا مسئولیتهایی است که لزوماً بخشی از شرح شغل رسمی افراد نیست. بنابراین، بین رضایت شغلی و رضایت از کار تفاوتهایی وجود دارد. رضایت شغلی اختصاصیتر است و بیشتر به رضایت یک فرد از شغل خود ارتباط دارد، در حالی که رضایت از کار، مفهوم عامتری است و یک احساس کلیتر از رضایت و رضایت از فعالیتهای حرفهای را شامل میشود.
آیا در بعضی مشاغل، احتمال اینکه رضایت شغلی ما بالاتر باشد وجود دارد؟ به عکس؛ آیا شغلهایی هستند که به دلیل ماهیتشان، امکان رضایت شغلی در آن، کمتر از سایر مشاغل باشد؟ این موضوع اهمیت دارد چون اگر از ابتدا این مشاغل را بشناسیم، در مرحله کاریابی و درخواست استخدام، به سراغ آنها نخواهیم رفت.
وقتی در اواخر دهه دوم یا اوایل دهه سوم زندگی به دنبال یافتنِ یک فرصت شغلی میگردیم، کمتر میتوانیم نظرِ خود در 10 یا 20 سال آینده درباره یک شغل را بینیم. شاید در آن زمان در آینده، در چنبره مشخصات و انتظارات شغلی اسیر شده باشیم و تقریباً امکان نجات، جز رها کردن شغل و شاید بیکار شدن وجود نداشته باشد. این واقعیت تلخی است که ناگزیر از پذیرش آن هستیم.
اکنون و در اینجا، بر اساس آخرین تحقیقات در فضای کسب و کار و فرصتهای شغلی، باید بگویم که پاسخ پرسش بالا مثبت است: رضایت شغلی میتواند بسته به نوع شغل و ترجیحات، ارزشها و اهداف مرتبط با کار فرد، متفاوت باشد. در دنیا مشاغلی وجود دارند که دارای سطوح پایینتری از رضایت شغلی هستند. شش مورد از ضعیفترین مشاغل از نظر رضایت شغلی ظرف چند دهۀ گذشته عبارت بوده است از:
1. نماینده خدمات مشتریان: برخورد با مشتریان ناراضی یا عصبانی میتواند استرسزا و چالش برانگیز باشد که این امر، منجر به سطوح پایینتری از رضایت شغلی میشود.
2. همکار خردهفروشی: کارگران خردهفروشی ممکن است مجبور باشند با ساعات طولانیِ کار، دستمزد کم، و مشتریان سختگیر، دست و پنجه نرم کنند که منجر به نارضایتی شغلی میشود.
3. کارگرِ فست فود: کارگران فست فود ممکن است مجبور شوند با شرایط کاری پرسرعت و استرسزا، دستمزد کم، و ساعات طولانیِ کار، دست و پنجه نرم کنند که به نارضایتی آنها منجر میشود.
4. بازاریاب تلفنی: مشاغل بازاریابی تلفنی اغلب شامل برقراری تماسهای سرد برای فروش محصولات یا خدمات است که به دلیل تکراری بودن و مواجه شدن با شکستهای پیدرپی، موجب عدم رضایت از شغل میشود.
5. سرایدار: مشاغل سرایداری اغلب از نظر فیزیکی و مسئولیت، سخت هستند. این مشاغل شامل ساعات طولانی کار است، و از نگاه دیگران دارای شأن و جایگاه خوبی نیست که منجر به رضایت شغلی کمتری میشود.
6. دستیار اداری: این نیروها گاهی مجبورند با کارهای تکراری، فرصتهای پیشرفت شغلی محدود، و عدم استقلال، دست و پنجه نرم میکنند که زمینه عدم رضایت شغلی میشود.
در اینجا خوب است دو نکته را یادآوری کنم: 1) رضایت شغلی میتواند در بین افراد متفاوت باشد و در ضمن به عوامل مختلفی مانند فرهنگ محل کار، سبک مدیریت، امنیت شغلی، پاداش، نرخ بیکاری در جامعه، و عوامل دیگر بستگی داشته باشد. بنابراین شاید فردی را پیدا کنید که از شغل خود به عنوان بازاریاب تلفنی رضایت بالایی دارد؛ 2) شاید شما در شغلی مشغول کار هستید و احساس میکنید خود و همکارانتان همگی در بدترین وضعیت از نظر رضایت شغلی قرار دارید اما آنچه ارزیابی و قضاوت شما را معنیدار میکند، مقایسه نتایج به دست آمده از مقیاسهای معتبرِ سنجش رضایت شغلی در یک زمان و برای همه مشاغل است. به این معنی که اگر بتوانید برای مدت معینی، به جای فرد دیگری در شغل دیگری کار کنید، متوجه بشوید که در مقایسه، شغل شما، میتواند رضایت بیشتری را برای شما فراهم کند.
برای هر یک از ما اهمیت دارد که هر سال، دست کم یک بار، وضعیت جسمی خود، برای مثال وضعیت کلسترول و قندِ خون را بررسی کنیم و بر اساس نتایج آزمایشگاهی، در صورتی که نتیجه آزمایش از استانداردهای سلامت فاصله داشت، برای درمان، اقدام کنیم. ضمن تاکید بر اهمیت آزمایشهای پزشکی برای اطمینان از سلامتی، دلیل روشنی وجود ندارد که چرا اغلب انسانها این بررسی و آزمایشها را برای یک بخش مهم از زندگی و سلامتی خود یعنی شاخصهای مربوط به کار و اشتغال انجام نمیدهند؟
آیا امکان اندازهگیری و سنجش رضایت شغلی وجود دارد؟ پاسخ مثبت است. رضایت شغلی یک ساختار ذهنی و پیچیده است و مقیاسها و ابزارهای مختلفی برای اندازهگیری آن وجود دارد. چهار مورد از متداولترین مقیاسها برای سنجش رضایت شغلی عبارتند از:
اگر بخواهید به سنجش رضایت شغلی خود و یا همکارانتان بپردازید، مقیاس یا ابزاری را انتخاب کنید که برای زمینه خاص و مسئله ویژه شما و سازمانتان مناسب باشد. هر مقیاس، نقاط قوت و ضعف خود را دارد و فقط متخصصان بهخوبی میدانند که کدام ابزار، ویژگیهای مناسب برای اندازهگیری رضایت شغلی برای شما یا سازمانتان را دارا است.
پردیس توسعه انسانی، یکی از این مقیاسها که بر پایه مقیاس چهرهها ساخته شده است را با عنوان «تست رضایت شغلی»، به صورت رایگان، در اختیار اعضای خود قرار داده است. در صورت علاقهمندی به اطلاع از وضعیت رضایت شغلی خود، میتوانید به اینجا مراجعه کنید.
آیا کسی را دیدهاید که از شغل خود راضی و از زندگی خود ناراضی باشد یا به عکس از زندگی خود راضی اما از شغل خود ناراضی باشد؟ معمولاً رابطه و همبستگی بالایی بین این دو، برقرار است.
رضایت شغلی و رضایت از زندگی اغلب به هم مرتبط هستند، اما با هم یکی نیستند. همانطور که گفته شد، رضایت شغلی به میزان خشنودیِ یک فرد از شغل خود اشاره دارد، در حالی که رضایت از زندگی به سطح کلی شادی و رفاه یک فرد در زندگی خود بهطور کلی اشاره میکند.
تحقیقات نشان داده است که بین رضایت شغلی و رضایت از زندگی همبستگی مثبت وجود دارد: افرادی که سطوح بالاتری از رضایت شغلی را گزارش میکنند تمایل دارند سطوح بالاتری از رضایت از زندگی را نیز گزارش کنند. دلیل این همبستگی آن است که رضایت شغلی میتواند به داشتنِ هدف، موفقیت، جایگاه اجتماعی، و ثبات مالی کمک کند، که این وضعیت و قضاوتها، میتواند رفاه و شادی فرد را به دنبال داشته باشد.
توجه به این نکته مهم است که رضایت شغلی فقط یکی از عواملی است که میتواند به رضایت از زندگی کمک کند. عوامل مهم دیگری هم در زندگی وجود دارند که به رضایت از زندگی مرتبطاند. برای مثال میتوان از دامنه و کیفیتِ روابط اجتماعی، سلامت جسمانی، و احساس تعلق به یک گروه یا جامعه نام برد.
با توجه به رابطۀ تایید شده بین رضایت شغلی و رضایت از زندگی، اینکه رضایت شغلیِ خود را مبنای رضایت کلی خود از زندگی قرار دهید، تلاشی چالش برانگیز است که به یقین اگر برای آن نقشۀ خوب و همت والا داشته باشید، قابل دستیابی است. در اینجا چند گام را پیشنهاد میدهم که میتوانید برای رضایتبخشتر کردن شغل خود و در نتیجه افزایش رضایت کلی خود از زندگی به آنها توجه کنید. اگر در مرحله انتخاب شغل هستید، این گامها بیشتر به کارتان خواهد آمد اما اگر در حال حاضر به کاری اشتغال دارید هم میتوانید تا فرصت باقی است برای تغییر بزرگ آماده شوید. کار کردن حتی برای یک مدت کوتاه در شغلی که رضایت شما را تامین نمیکند، پذیرش آسیب رساندنِ دایم به روان و بهداشت روانی و نیز سلامت جسمانیتان است.
گام یک. آنچه برایتان مهم است را شناسایی کنید: با شناسایی ارزشها، مهارتها و علایق اصلی خود شروع کنید. به این فکر کنید که چه چیزی به شما انگیزه میدهد و چه چیزی شما را خوشحال میکند؟ وقتی بفهمید چه چیزی برای شما مهم است، پیدا کردن شغلی که با ارزشها و علایق شما همسو باشد آسانتر میشود.
گام دو. شغلی را پیدا کنید که با ارزشها و علایق شما همسو باشد: اگر از شغل فعلی خود راضی نیستید، شروع به بررسی سایر گزینههای شغلی کنید که با ارزشها و علایق شما همسو هستند. از شبکه دوستان و همکارانِ خود استفاده کنید؛ در نمایشگاههای شغلی شرکت کنید؛ و در سایتهای شغلیابیِ آنلاین جستجو کنید و داوطلب شوید. اگر اراده و شایستگی لازم را داشته باشید حتماً فرصتهای شغلیِ متناسب با نیازهای خود را پیدا خواهید کرد.
گام سوم. روابط مثبت با سایرین را در محل کار بهبود ببخشید: اگر به فرصت بیشتری برای پیدا کردن شغل نیاز دارید، منطقی نیست که الان هیچ کوششی برای بهبود از خود نشان ندهید. داشتن روابط مثبت با همکاران و مشتریان میتواند تفاوت قابل توجهی در رضایت شغلی شما ایجاد کند. برای ایجاد روابط با همکاران خود تلاش کنید؛ از آنها حمایت کنید؛ و برای یادگیری از آنها آماده باشید.
گام چهارم. برای خود، اهداف قابل دستیابی تعیین کنید: اهدافی را تعیین کنید که هم واقعبینانه و هم چالش برانگیز باشند و روی دستیابی به آنها تمرکز کنید. اگر اهداف چالشی اما قابل دستیابی تعیین کنید، زمانی که به آنها برسید احساس موفقیت خواهید کرد.
گام پنجم. مراقب خود باشید: مراقبت از خود برای بهزیستیِ کلی ضروری است. رژیم غذایی سالم داشته باشید، به اندازه کافی بخوابید، به طور منظم ورزش کنید و در صورت نیاز استراحت کنید. هنگامی که از خود مراقبت میکنید، برای مقابله با چالشهای شغلی آمادهتر خواهید بود.
گام ششم. بیاموزید و رشد کنید: سرانجام توجه داشته باشید که یادگیری مهارتهای جدید و چالشهای نو به شما در رشد حرفهای و شخصی کمک میکند. به دنبال فرصتهایی برای رشد و یادگیری چیزهای تازه و بر عهده گرفتن مسئولیتهای جدید باشید. رشد و توسعه فردی، ابزار مطمئنی برای رضایت شغلی است.
با انجام این مراحل، میتوانید رضایت شغلی به دست آورید یا رضایتِ خود را افزایش دهید و در نتیجه رضایت کلی از زندگیتان را بهبود ببخشید.
اکنون در همان مرحله از عمر قرار دارید که باید برای رضایت از زندگی خود اهمیت قایل شوید. نه 20 سالگی زود و نه 60 سالگی دیر است.
یک راه برای به دست آوردن رضایت از زندگی، رسیدن به رضایت شغلی است. اگر پاسخ شما به این سوال که: «از شغلات راضی هستی؟» مثبت است، اطمینان داشته باشید که راه شما تا رسیدن به رضایت از زندگی، کوتاه و هدفهای شما برای احساس شادی و کامیابی، دست یافتنی است.
بهطور خلاصه در این رابطه، با فرض اینکه هماکنون شاغل هستید و مایلاید بدون تغییر شغل، رضایت شغلیتان را افزایش بدهید، به شما دو نکته زیر را توصیه میکنم:
1. اهداف، ارزشها، و اولویتهای خود را مشخص کنید: یکی از مهمترین عوامل در رضایت شغلی، داشتنِ هدف و احساسِ موفقیت است. تعیین اهداف و اولویتهای روشن به شما کمک میکند تا روی آنچه میخواهید به دست آورید پافشاری و تمرکز کنید و در حین تلاش برای رسیدن به آن اهداف، احساس پیشرفت و موفقیت داشته باشید. این پیشنهاد به شما کمک میکند تا کنترل بیشتری بر کار خود داشته باشید؛ احساسِ رضایت کنید؛ و استرستان را کاهش دهید.
2. روابط خود با همکاران و دیگرانی که به شغل شما ارتباط دارند را بهبود بدهید: داشتن روابط مثبت با دیگران به محیط کاری لذت بخشتر و حس رفاقت کمک میکند. در رابطه با دیگران، حمایتگر و کمک کننده باشید و در فعالیتهای گروهی و تیمی، داوطلب شوید. ایجاد روابط مثبت همچنین به افزایش همکاری، روحیه گروهی، و به طور کلی فرهنگ کاری مثبتتر کمک میکند.
«پردیس توسعه انسانی» در این راه برای شما آرزوی موفقیت میکند و آمادگی خود برای مشورت و همیاری با شما را اعلام میدارد.